Mexina, polìtica, literadura e àteru… in lìngua sarda

Archive for November, 2011

Abarrai cun Deus e cun sa Mama

In catòdix’annus de unidadi coronàrica nd’apu biu meda de genti morendi-sì. Su chi m’at fatu sèmpiri intristai fut a biri òminis e fèminas lassendi custu mundu, solus, prenus de filus e flebus e catèterus, chena su cunfortu de is carìnnius de is de domu. E medas bortas fiant stètius is de domu insoru etotu chi no iant bòfiu arriciri su chi nosu dotoris ddi naramus, ca no nci fut prus nudda de fai, ca si-ddus podiant portai a domu a si morri in paxi…

Unas cantu cidas a oi apu intèndiu a Pupi Avati chi, in sa trasmitidura de Fabio Fazio, fut chistionendi de is arregordus suus de piciocheddu, de su sentidu de sa morti in sa cultura de is massajus de is logus suus, e contàt comenti sa morti fut bìvia che a unu momentu naturali de sa famìllia e de sa comunidadi, cun dinnidadi e arricimentu, chena is isterismus e is tabuus chi bieus in sa sotziedadi de oindii, malàdia de dillìriu de bellesa, de poderi e de dinai e de arreusa de sa morti.

E mi pariat de torrai deu puru a piciocheddu, candu fiant mortus ajajus mius e àterus parentis bècius, e intendendi a Pupi Avati contendi, fut comenti e chi mi biessi sa comunidadi mia cun is pròpius sentidus, su dolori amesturau cun sa naturalesa de s’àndala de sa vida nosta chi amarolla depit acabai.

Custus arregordus mi funt bènnius a conca po mori de una poesia chi un’amiga mia infermera, Anna Arrita Tolu de Brucei, m’at donau s’àtera dii. Apu detzìdiu de nci-dda ponni in custu diònicu (permitendi-mì de fai una pariga de curregiduras de grafia, Anna gei m’at a perdonai!) poita ca arrapresentat cuddu mundu chi oi incapat aditzu aditzu arrennesceus tambeni a connosci.

Abarrai cun Deus e cun Sa Mama

Filla mia stimada, fai su praxeri,
lassa stai su dotori,
tzèrria su predi e in bixinau
ca s’ora mia est lòmpia.
No ti pighis dispraxeri po mei
ca candu unu at traballau,
sunfriu e gherrau totu sa vida
est giustu chi lompat s’ora de si pasiai
e custa imoi est s’ora mia.
Fillu miu stimau, no siast tristu po mori mia,
ddu biis ca seu cuntenta de andai
ca innoi no nci fatzu prus nudda,
impitzus intamis ddoi tengu genti meda
de torrai a imprassai
e chi Deus bolit cun issus apu a gosai
ca no seu stètia fèmina mala.
E bollu chi osàterus puru circheis
de si gudiri sa vida comenti mellus podeis,
cun onestadi e in paxi cun totus.
No nci fulieis su dinai po s’interru, no serbit a nudda,
ma a sa furriada aberei is gennas a totus
e faei festa manna
cun cantus e ballus e cosa de bonu po totus
aici ndi lompit a nosu puru in sa mesa de su paradisu
e podeus afestai totus impari.
M’arrecumandu de fai sèmpiri a bonus
ca candu Deus bolit gei si torraus a biri
e imoi benei totus a pregai cun mei:
“Deu mi corcu in su miu letu
cun cuàturu àngiulus a deretu
duus a peis e duus a conca
e Nostra Senniora innoi pronta
chi narat: dormi, arreposa
e no timas peruna cosa”.

Anna Arrita Tolu
Brucei, su 23 de austu de su 2011

Is 1000 fueddus in Bàini

Labai s’atòbiu chi sa Biblioteca Comunali de Bàini (Villa Verde, OR) at organisau po cenàbara su 25.

Eus a presentai su lìburu miu de “Is primus milli fueddus / Sas primas 1000 allegas in sardu” imprentau de Alfa Editrice.

Chini est “in zona” e est interessau, siat benibeniu!

Ora
venerdì 25 novembre · 17.00 – 19.00

Luogo
VILLA VERDE: Biblioteca Comunale (Ex Scuole Elementari)


Creato da

Maggiori informazioni
Venerdì 25 Novembre, alle 17,00 presso la Biblioteca Comunale di Villa Verde, ex Scuole Elementari, si svolgerà la presentazione del libro di Stefano Cherchi: Is primus milli fueddus – Sas primas 1000 allegas in sardu. Parteciperanno all’incontro oltre l’autore Antonello Garau che relazionerà sul bilinguismo nell’educazione famigliare, il poeta Dino Maccioni e coordinerà Giuseppe Manias. Durante la presentazione l’artista Desirè Spadafora dalle 15,00 disegnerà con i gessetti un’opera alla lavagna. Per informazioni: Comune(0783939000) Biblioteca (0783939269).

Su disafiu de su lèssicu

Unu de is disafius chi una lìngua de minoria s’agatat a depi binci, chi diaderus bolit lompi a su stadu de ofitzialidadi po totu is imperus formalis puru (scola, mèdius de comunicadura, ofìtzius pùbricus), est a tenni unu fueddàriu “modernu” chi scìpiat andai ainnantis de su connotu de lìngua “de sa ternura” de una sotziedadi de pastoris e massajus po arrennesci a apoderai sa comunicadura de una sotziedadi adelantada oindii giai pusti-industriali.

Est fàtzili a cumprendi difatis ca, finsas lassendi a una parti is neologismus tènnicus (is “idioletus” de is spetzialistas de dònnia campu de su sciri), no emus a podi fai de mancu de sa connoscèntzia e s’imperu cumoni de cussus 10.000 fueddus de fundòriu (chi sa majoria de sa genti connoscit e chi su Ditzionàriu Italianu Sabatini Coletti narat lessico di maggiore disponibilità) chi si serbint po espressai su prus de is cuntzetus chi funt is ainas de sa comunicadura “normali” de dònnia dii, po arrennesci assumancu a ligi unu giornali o a cumprendi una trasmitidura televisiva de gradu linguìsticu mesanu.

Su sardu ddus tenit totu custus fueddus chi candu una personi bilìngua chistionat in italianu imperat dònnia dii e candu chistionat in sardu a fitianu narat su pròpiu fueddu italianu mudendi-ddi sa desinèntzia sceti? No, no ddus tenit etotu. O mellus, a bortas tenit sceti unu fueddu de arregistru “bàsciu” candu is lìnguas statalis modernas in prus tenint àterus fueddus de arregistrus prus artus chi, mancai a calincunu potzant parri “scioraus”, funt imperaus normalmenti de sa genti de cultura mesana-arta e de is mèdius de comunicadura de massa.

E comentichisiat si-nd’acataus luegus cantu podit essi traballosu po unu fueddadori sardu agatai is fueddus giustus po contraddizione, contributo, controllore, convegno, convenzione, convergenza, conversione (po abarrai in su tanti de ses pàginas de su Sabatini Coletti) chi giai sèmpiri ant a bessiri contraditzioni, contributu, controllori, convènniu, conventzioni, convergentza, conversioni (e iat a essi giai meda chi is ùrtimus cuàturu mudessint su prefissu a cun- e su penùrtimu su sufissu a -èntzia).

Sa chistioni est chi su sardu bollat essi una lìngua (cun su fueddàriu suu) o bollat abarrai dialetu de s’italianu (no sceti politicamenti comenti est, ma finsas linguisticamenti). Chi in duas pàginas sceti de unu ditzionàriu Italianu-Sardu bessiu s’annu passau fait a agatai cosas che “fatiga pesanti”, “impugnai unu testamentu”, “est possìbili chi bengia”, “tengiu s’impressioni”, “s’incidenti est imputàbili a sa disattenzioni”, “garantiri s’impunidadi”, “facci tosta”, ndi bessit a pillu ca si boleus acuntentai de pigai sa lìngua italiana de oi, nci-dda tragai pari-pari aìnturu de su sardu (bestendi-dda sceti a bisura sarda) e nai ca est sa lìngua sarda de oi, mancai boghendi sa troga de su lèssicu internatzionali o ca sa genti no iat a cumprendi fueddus “imbentaus”. Ma chi est aici, a ita serbit a tenni una lìngua chi est bona sceti a ndi “trasliterai” un’àtera? Po cussu etanti no est mellus a chistionai in italianu etotu, chi totus connosceus, cumprendeus e fueddaus?

Est custu su disafiu chi su sardu de su 2000 s’agatat ananti: bessiri lìngua de oi apoderendi is fueddus, sa strutura, sa faidura sua, chena si lassai “fai” de sa lìngua dominadora.

Po cussu m’est bènnia a conca s’idea de unu fueddàriu “modernu” normalisau (chi punnit duncas a essi ofitziali) chi dongat is ainas po tradusi cussus 10.000 fueddus (e candu no fait, po arrennesci assumancu a assetiai is cuntzetus in faiduras sintzillas) arrespetendi su gèniu de sa lìngua. Pighendi duus fueddàrius “essentzialis” de sa lìngua italiana, su Vocabolario Zingarelli minore, Zanichelli 2001, chi arregistrat cun d-unu marchixeddu unus 4.500 fueddus de s’italianu fondamentale o di uso più frequente, e su Dizionario Essenziale Sabatini Coletti, Sansoni 2005, chi arregistrat sutaliniaus le parole più disponibili, cioè conosciute dalla maggioranza delle persone (chi no ndi narat su nùmeru, ma chi funt unus 9.500) fait a ndi bogai a pillu custus fueddus, chi sendi imperaus de su prus de sa genti italiana de oindii, nci depint essi amarolla in su fueddàriu sardu puru.

In custu liòngiu ddoi funt is fueddus cun sa marca gramaticali (po imoi funt is de A-M, chi funt 5291; de chi apu a acabai sa circa ddoi ant a essi totus); is chi funt a caràtiri corcau funt is 4.500 “de fundòriu” arregistraus de su Zingarelli.

Deu apu inghitzau a ddoi traballai, assumancu po sa norma campidanesa. Candu nd’apu a tenni unu bellu tretu fatu, si-dd’apu a amostai, po si fai biri ita bollu nai po “lèssicu sintzillu modernu”. Ma chi bosàterus puru boleis agiudai a dd’amanniai, finsas in àteras bariedadis de sardu, sa genna gei est aberta (mancu a ddu nai, sceti po is fueddus chi no nci funt in su fueddàriu de su connotu, ca cussus ddus teneus giai in totu is fueddàrius giai imprentaus).

Ainas po su sardu – 5

In mogoresbook

funt sighendi a bessiri is ainas po su sardu chi seu scriendi-ddis No est mai tropu tardu po ligi e scriri su sardu.

In custu Capìtulu 5 chistionu de poita no cumbincit su standard ùnicu de scridura chi ddi nant LSC, limba sarda comuna, propostu de sa Giunta Soru, candu a parri miu iat a andai mellus unu standard a duas normas chi arrespetit su connotu literàriu de sa stòria linguìstica de Sardìnnia.

Bona ligidura.