Mexina, polìtica, literadura e àteru… in lìngua sarda

Posts tagged ‘poesia’

M’ant nau de dda sighiri… e deu dda sigu!

Labai, chi su 26 de martzu no fessit stètiu su Dantedii no ia a essi torrau a postai in FB su primu cantu de s’inferru chi ia postu innoi etotu prus de ses annus a oi. E chi unus cantu amigus (ma prus de totus Pàulu Zedda, Giuanni Spano e Efis Cuccu, impari a àterus chi m’ant fatu grandus norabonas) no m’essint intzullau a dda sighiri, no sciu chi m’ia a essi detzìdiu a ddu fai.

E aici, mancai un’arrogheddu a sa dii, nci seu arrennèscïu a acabbai su segundu cantu puru. Si·ddu nau innantis, est prus pagu de interessu de su primu ma, chi boleis, gustai·si·ddu aicetotu.

Consillus po ddu ligi: is tertzinas a manu manca funt sa tradusidura in sardu, cussas crocadas a manu dereta funt is originalis; po arraxonis de mètrica apu impreau elisionis (‘e po de, ‘olendi po bolendi) e truncamentus (e’ po est candu sighia de vocali, s’infiniu beti’ po betiri); sa vocali paragògica a acabbu de versu no si depit intendi (unas cantu bortas sceti m’est serbia po sa mètrica e dd’apu scrita acapiada a puntixeddu: fut·i, iat·a, ògus·u, stòddint·i).

Dante Alighieri

Inferru – Cantu II

Sa dii si·ndi fuiat, e s’àiri scura
bogàt de asuba ‘e is bèstias de sa terra
su biaxi ‘e su fadiori; e deu sa cura

a solu mi pigà de cussa gherra
chi prena de caminu e de piedadi
sa menti mi permitat chi ‘osi sterra.

O Musas, donai·mì genialidadi;
o menti chi as siddau su chi apu biu
amosta·mì sa tua nobilidadi.

Deu duncas a sa ghia: “Poeta miu,
càstia si poderosa est sa virtudi,
innantis chi a mi movi sia atriviu.

Tui naras ca su babbu ‘e Sìlviu fut·i
andau in s’arrènniu eternu ma carnali,
bivendi ancora e prenu de saludi.

Ma chi Deus inimigu ‘e dònnia mali
dd’iat carinniau pensendi a grandu efetu
chi ndi depiat bessiri, e chini e cali,

no parit essi indìnniu a òmini schetu:
ca de s’Impèriu ‘e Roma benideru
a babbu in celu elìgïu dd’iat perfetu.

E a Roma, ‘olendi nai su sacru beru,
giai dd’iat·a stabilèssia logu santu
de Pedru po si setzi s’erederu.

Po cust’andada chi ddi donas bantu
intendi tandu iat pòtziu de sa glòria
s’annùntziu e de su paba agoa su mantu.

E andau ddu’est Pàuli, Testu de vitòria,
po ndi beti’ cunfortu a cussa fidi
chi de su sarvamentu e’ intzìmia e stòria.

Ma chi andi deu chin’est a ddu detzidi?
De Enea e de santu Pàuli no seu dìnniu:
ni deu ni Deus creu potzant cundividi.

Ma si a s’idea de benni sia benìnniu
mi timu chi siat maca s’aconcada:
tui sàbiu chi deu faddi bii su sìnniu.”

E che a fulanu lassat sa pensada
e pensus nous ddi mudant sa carrera
e stòddint·i s’idea de s’inghitzada

aici a mei in cussa scuria costera
sa gana fut spaciada de s’imprèndia
chi de cumintzu stètia fut trassera.

“Si deu s’allega tua dd’apu cumprèndia”,
mi torrat s’umbra de òmini galanu,
“s’ànima tua de vilesa est ofèndia

chi meda strobat s’òmini a fitianu,
de s’onorai ndi·ddi pigat s’arrolu
che bèstia assumbrada apubat invanu.

Imoi po ti·ndi liai de cust’arriolu
seu bènniu a ti nai fueddus intèndius
innantis chi m’as fatu benni dolu.

Deu fia in su logu ‘e is chi funt·i suspèndius,
berbus de fèmina bella e biada
pediant a mimi chi fessint atèndius.

Luxiant is ogus prus che stedda amada;
e allega essiat de buca sua galana
cun boxi durci ‘e àngiulu e amodada:

‘O ànima garbosa mantovana,
de chi sa fama tua durat ancora
e ancora at a durai longa simana:

s’amigu miu, de sorti traitora,
in sa costera arètica est arrèscïu
aici chi e’ storrau de pagu in s’ora;

e timu chi agiumai ddi siat incrèscïu
chi deu po dd’agiudai sia mòvia tradu
po su chi in celu sciu chi dd’est merèscïu.

Bai duncas e boga·ddu de s’infadu
narendi su chi serbit a campai
aici m’as a fai s’ànimu biadu.

Beatrici est custa chi ti fait andai;
bèngiu de logu anca torrai disìgiu;
stima mi movit e mi fait fueddai.

Torrada ananti a Deus, de su trastìgiu
chi nci as a ponni a giai t’apu alabantza’.
Dd’apu arrespustu a su chi m’iat esìgïu:

‘Fèmina nida, po tui feti avantzat
sa spètzia umana aforas de su celu
anca luxit sa luna in bixinantza;

a su cumandu tuu ddoi pòngiu zelu
ca tradu iat essi giai a t’essi obediu;
de asuba ‘e su chi bolis lia su velu.

Poit’est chi a custu logu aici afrigiu
de nci calai asuta no t’incurat
benendi de logu mannu e abramiu?’

‘Giai chi po sciri ponis tanti cura’,
m’at nau, ‘a lestru t’apu a torrai sceda
poita a benni a innoi no nci at paura.

Sa cosa feti fait a timi meda
chi tenit su poderi de fai dannu;
po s’atra chi no spramat seu maseda.

Tali m’at fata Deus, chi deu osannu,
ca sa misèria bosta no mi tangit,
ni frama mai ni pampa ‘e fogu mannu.

Ddu’at fèmina garbosa chi imoi prangit
custu barrancu chi ti mandu a sciolli,
tanti chi in celu su giudìtziu infrangit.

Aund’est Luxia est andada po si dolli:
-Ddu biis ca su fideli tuu abisòngiat,
m’arrecumandu de agiudai ddu bolli-.

Luxia, chi a òmini malu no si liòngiat,
s’est mòvia e anca fui sètzia s’e’ acostada,
Rachela acanta a mimi est testimòngia.

M’at nau: -Beatrici, de Deus alabada,
no agiudas su chi t’at aici stimau
de ndi bessiri de bàscia trumada?

no t’at prangendi su coru segau?
no ddu biis ca gherrendi est cun sa morti,
ca nci·ddu tragat s’arriu ‘e su pecau?-

Mai genti est stètia lesta a circai sorti
o a nci stesiai unu dannu prus che deu
chi apusti intèndiu cust’allega forti

de su scannu biadu lòmpia seu,
e fiantza asuba ‘e su chistionu onestu
chi t’at famau de depi ponni creu.’

M’at fatu totu custu manifestu
cun ògus·u de làgrimas luxentis;
est custu chi m’at fatu benni a lestu;

po issa innoi seu bènniu de arrepenti;
ti·nd’apu liau sa bèstia chi truessàt·a
sa bia po artziai a su monti fatzilmenti.

E tandu it’est? poit’est s’arredutada?
po coru vili no nc’est su poita;
t’amancat su coràgiu ‘e s’aconcada?

fèminas ndi tenis tres beneditas
chi tui coidant in corti de celu,
no abastat chi deu beni ti promita?”

Che frorixeddus in noti de gelu
totu serraus, candu a soli luxenti
luegus si strantaxant in su stelu,

aici deu de virtudi morenti
m’est bènniu totinduna coru bonu
chi apu cumintzau totu balenti:

“Ita piedosa a mi fai tali donu!
e tui garbosu chi dd’as obedèssiu
a cussu berideru suu arraxonu!

Tui m’as su coru aici invigorèssiu
cun fueddus chi mi faint intendi adatu
e antiga boluntadi apu agradèssiu.

Bai duncas ca boleus su pròpiu imbatu:
tui ghia, tui sennori, tui maistu.”
Aici ia nau; s’est mòviu e deu infatu

intrau seu in su caminu aresti e tristu.
Lo giorno se n’andava, e l’aere bruno
toglieva li animai che sono in terra 
da le fatiche loro; e io sol uno


m’apparecchiava a sostener la guerra 
sì del cammino e sì de la pietate, 
che ritrarrà la mente che non erra.

O muse, o alto ingegno, or m’aiutate; 
o mente che scrivesti ciò ch’io vidi, 
qui si parrà la tua nobilitate.

Io cominciai: «Poeta che mi guidi, 
guarda la mia virtù s’ell’è possente, 
prima ch’a l’alto passo tu mi fidi.

Tu dici che di Silvio il parente, 
corruttibile ancora, ad immortale 
secolo andò, e fu sensibilmente.


Però, se l’avversario d’ogne male 
cortese i fu, pensando l’alto effetto 
ch’uscir dovea di lui e ’l chi e ’l quale,

non pare indegno ad omo d’intelletto; 
ch’e’ fu de l’alma Roma e di suo impero 
ne l’empireo ciel per padre eletto:

la quale e ’l quale, a voler dir lo vero, 
fu stabilita per lo loco santo 
u’ siede il successor del maggior Piero.

Per quest’andata onde li dai tu vanto, 
intese cose che furon cagione 
di sua vittoria e del papale ammanto.

Andovvi poi lo Vas d’elezione, 
per recarne conforto a quella fede 
ch’è principio a la via di salvazione.

Ma io perché venirvi? o chi ’l concede? 
Io non Enea, io non Paulo sono: 
me degno a ciò né io né altri ’l crede.

Per che, se del venire io m’abbandono, 
temo che la venuta non sia folle. 
Se’ savio; intendi me’ ch’i’ non ragiono».

E qual è quei che disvuol ciò che volle 
e per novi pensier cangia proposta, 
sì che dal cominciar tutto si tolle,

tal mi fec’io ’n quella oscura costa, 
perché, pensando, consumai la ’mpresa 
che fu nel cominciar cotanto tosta.

«S’i’ ho ben la parola tua intesa», 
rispuose del magnanimo quell’ombra; 
«l’anima tua è da viltade offesa;

la qual molte fiate l’omo ingombra 
sì che d’onrata impresa lo rivolve, 
come falso veder bestia quand’ombra.

Da questa tema acciò che tu ti solve, 
dirotti perch’io venni e quel ch’io ’ntesi 
nel primo punto che di te mi dolve.

Io era tra color che son sospesi, 
e donna mi chiamò beata e bella, 
tal che di comandare io la richiesi.

Lucevan li occhi suoi più che la stella; 
e cominciommi a dir soave e piana, 
con angelica voce, in sua favella:

“O anima cortese mantoana, 
di cui la fama ancor nel mondo dura, 
e durerà quanto ’l mondo lontana,

l’amico mio, e non de la ventura, 
ne la diserta piaggia è impedito 
sì nel cammin, che volt’è per paura;

e temo che non sia già sì smarrito, 
ch’io mi sia tardi al soccorso levata, 
per quel ch’i’ ho di lui nel cielo udito.

Or movi, e con la tua parola ornata 
e con ciò c’ha mestieri al suo campare 
l’aiuta, sì ch’i’ ne sia consolata.

I’ son Beatrice che ti faccio andare; 
vegno del loco ove tornar disio; 
amor mi mosse, che mi fa parlare.

Quando sarò dinanzi al segnor mio, 
di te mi loderò sovente a lui”. 
Tacette allora, e poi comincia’ io:

“O donna di virtù, sola per cui 
l’umana spezie eccede ogne contento 
di quel ciel c’ha minor li cerchi sui,

tanto m’aggrada il tuo comandamento, 
che l’ubidir, se già fosse, m’è tardi;               
più non t’è uo’ ch’aprirmi il tuo talento.

Ma dimmi la cagion che non ti guardi 
de lo scender qua giuso in questo centro 
de l’ampio loco ove tornar tu ardi”.

“Da che tu vuo’ saver cotanto a dentro, 
dirotti brievemente”, mi rispuose, 
“perch’io non temo di venir qua entro.

Temer si dee di sole quelle cose 
c’hanno potenza di fare altrui male; 
de l’altre no, ché non son paurose.

I’ son fatta da Dio, sua mercé, tale, 
che la vostra miseria non mi tange, 
né fiamma d’esto incendio non m’assale.

Donna è gentil nel ciel che si compiange 
di questo ’mpedimento ov’io ti mando, 
sì che duro giudicio là sù frange.

Questa chiese Lucia in suo dimando 
e disse: – Or ha bisogno il tuo fedele 
di te, e io a te lo raccomando -.

Lucia, nimica di ciascun crudele, 
si mosse, e venne al loco dov’i’ era, 
che mi sedea con l’antica Rachele.

Disse: – Beatrice, loda di Dio vera, 
ché‚ non soccorri quei che t’amò tanto, 
ch’uscì per te de la volgare schiera?

non odi tu la pieta del suo pianto? 
non vedi tu la morte che ’l combatte 
su la fiumana ove ’l mar non ha vanto? –

Al mondo non fur mai persone ratte 
a far lor pro o a fuggir lor danno, 
com’io, dopo cotai parole fatte,

venni qua giù del mio beato scanno, 
fidandomi del tuo parlare onesto, 
ch’onora te e quei ch’udito l’hanno”.

Poscia che m’ebbe ragionato questo, 
li occhi lucenti lagrimando volse; 
per che mi fece del venir più presto;

e venni a te così com’ella volse; 
d’inanzi a quella fiera ti levai 
che del bel monte il corto andar ti tolse.

Dunque: che è? perché, perché restai? 
perché tanta viltà nel core allette? 
perché ardire e franchezza non hai?

poscia che tai tre donne benedette 
curan di te ne la corte del cielo, 
e ’l mio parlar tanto ben ti promette?».

Quali fioretti dal notturno gelo 
chinati e chiusi, poi che ’l sol li ’mbianca 
si drizzan tutti aperti in loro stelo,

tal mi fec’io di mia virtude stanca, 
e tanto buono ardire al cor mi corse, 
ch’i’ cominciai come persona franca:

«Oh pietosa colei che mi soccorse! 
e te cortese ch’ubidisti tosto 
a le vere parole che ti porse!

Tu m’hai con disiderio il cor disposto 
sì al venir con le parole tue, 
ch’i’ son tornato nel primo proposto.


Or va, ch’un sol volere è d’ambedue: 
tu duca, tu segnore, e tu maestro». 
Così li dissi; e poi che mosso fue,

intrai per lo cammino alto e silvestro.

Chi Danti fessit nàsciu in Sardìnnia…

… sa lìngua nosta no nc’iat a essi arruta a su puntu anca est.

Custa borta mi seu bòfiu spassiai pagu pagu. Si fatzu un’arregalu po s’inghitzu de Annu Nou: gosai•si•ddu!

Labai, no mi•ddoi seu scimprau tropu, apu fatu is arrimas comenti mi beniant, a bortas ant a parri fortzadas, ma si•dd’apu nau, est pagu prus che unu giogu. Apu perou circau de impreai fueddus sardus schetus su prus chi podia e mi parit de nci essi arrennèsciu bastanti.

Consillus po ddu ligi: is tertzinas a manu manca funt sa tradusidura in sardu, cussas crocadas a manu dereta funt is originalis; po arraxonis de mètrica apu impreau elisionis (‘e po de) e truncamentus (e’ po est candu sighia de vocali); sa vocali paragògica a acabu de versu no si depit intendi (duas bortas sceti serbit po sa mètrica e dd’apu scrita aici: Dèus-u e at-i, ca su sistema de custu diònicu no permitit de ponni lìteras piticheddas in artu).

Dante Alighieri

Inferru – Cantu I

S’àndala a mesu vida barigada
m’agatu aintru ‘e unu padenti scuru
chi sa dereta bia fut stramancada.

Nel mezzo del cammin di nostra vita
mi ritrovai per una selva oscura,
ché la diritta via era smarrita.

Ohi cantu a ddu contai est malu puru
ma solu a ddu pensai mi fait striori
aspu, trobiu, axiosu si m’atùru!

Ahi quanto a dir qual era è cosa dura
esta selva selvaggia e aspra e forte
che nel pensier rinova la paura!

Sa morti feti est peus marigosori;
ma po contai su beni chi apu biu
is atrus malis nau de cuss’arrori.

Tant’è amara che poco è più morte;
ma per trattar del ben ch’i’ vi trovai,
dirò de l’altre cose ch’i’ v’ho scorte.

Comenti fui aintru nai no sciu
ca prenu ‘e grandu sonnu a cussu puntu
de berdadera bia ndi fui bessiu.

Io non so ben ridir com’i’ v’intrai,
tant’era pien di sonno a quel punto
che la verace via abbandonai.

E a peis de cuddu monti chi est congiuntu
cun sa basciura chi padenti serrat
e chi de timoria su coru iat puntu,

Ma poi ch’i’ fui al piè d’un colle giunto,
là dove terminava quella valle
che m’avea di paura il cor compunto,

in artu càstiu e is palas perra a perra
bestìas de luxi biu de cuddu steddu
chi ghiat deretu onniunu in custa terra.

guardai in alto, e vidi le sue spalle
vestite già de’ raggi del pianeta
che mena dritto altrui per ogne calle.

Calau su timi est tandu unu pagheddu
chi in fundu ‘e coru meda fut durau
sa noti ch’ia passau che misereddu.

Allor fu la paura un poco queta,
che nel lago del cor m’era durata
la notte ch’i’ passai con tanta pieta.

Comenti unu cristianu assubentau
de mari ‘essiu a sa praja cun fadiori
si fùrriat a castiai che ameletzau,

E come quei che con lena affannata,
uscito fuor del pelago a la riva,
si volge a l’acqua perigliosa e guata,

aici si fut s’ànimu fuidori
furriau po biri apalas cuss’apretu
chi lassat mai personi bia in su mori.

così l’animo mio, ch’ancor fuggiva,
si volse a retro a rimirar lo passo
che non lasciò già mai persona viva.

Pasiau su corpus duncas cun achietu
torrau mi fui in s’arètica costera
pesendi pei cun pei cuss’artu tretu.

Poi ch’èi posato un poco il corpo lasso,
ripresi via per la piaggia diserta,
sì che ‘l piè fermo sempre era ‘l più basso.

E tocat chi a s’inghitzu ‘e sa scalera
a pilu ingespiadatzu e lestra a biri
ananti miu una liòncia chi ligera

Ed ecco, quasi al cominciar de l’erta,
una lonza leggera e presta molto,
che di pel macolato era coverta;

de cara mia no si boliat partiri;
faiat a mei su passu tanti arrèsciu
chi fui agiumai cumbintu a dispidiri.

e non mi si partia dinanzi al volto,
anzi ‘mpediva tanto il mio cammino,
ch’i’ fui per ritornar più volte vòlto.

Fut s’ora ‘e su mangianu giai arbèsciu
su soli nci pesàt cun cussu steddu
chi fut cun issu candu ddus iat crèsciu

Temp’era dal principio del mattino,
e ‘l sol montava ‘n sù con quelle stelle
ch’eran con lui quando l’amor divino

s’amori santu ‘e Dèus-u de noeddu;
aici de sperai tenia ocasioni
po cussa fera in s’ora ‘e mangianeddu

mosse di prima quelle cose belle;
sì ch’a bene sperar m’era cagione
di quella fiera a la gaetta pelle

e prus in tempus de durci stasoni;
ma no chi timi etanti no faessit
su biri ananti a mimi unu lioni.

l’ora del tempo e la dolce stagione;
ma non sì che paura non mi desse
la vista che m’apparve d’un leone.

Pariat chi cuddu contra a mei benessit
a conca in artu e fàmini arrabiosa
pariat chi finsas s’àiri ndi tremessit.

Questi parea che contra me venisse
con la test’alta e con rabbiosa fame,
sì che parea che l’aere ne tremesse.

E agoa una lupa chi totu speddiosa
pariat de cantu fut sa marridesa
e genti meda iat fatu giai infadosa,

Ed una lupa, che di tutte brame
sembiava carca ne la sua magrezza,
e molte genti fé già viver grame,

aportu m’iat sentidu de grajesa
sa timoria chi essiat biendi•dda a s’ora
ch’ia pèrdiu in totu spera de s’artesa.

questa mi porse tanto di gravezza
con la paura ch’uscia di sua vista,
ch’io perdei la speranza de l’altezza.

Comenti e cussu chi totu comporat
e lompit tempus malu e a perdi acudit
ca prantu e pensu tristu imoi ddu scorat;

E qual è quei che volontieri acquista,
e giugne ‘l tempo che perder lo face,
che ‘n tutti suoi pensier piange e s’attrista;

sa bèstia sene paxi ni chietudi
abellu a faci mia benendi abàsciu
a cuddu scuru torra mi•nci scudit.

tal mi fece la bestia sanza pace,
che, venendomi ‘ncontro, a poco a poco
mi ripigneva là dove ‘l sol tace.

Arrumbulendi tandu in logu bàsciu
cumparit de arrepenti ma diaderu
chini citiu no parit mancu nàsciu.

Mentre ch’i’ rovinava in basso loco,
dinanzi a li occhi mi si fu offerto
chi per lungo silenzio parea fioco.

Biendi chi in su scuru fut sentzeru
“Oh, miserere ‘e mei”, dd’apu tzerriau,
“chini tui siast, un’umbra o òmini beru!”

Quando vidi costui nel gran diserto,
“Miserere di me”, gridai a lui,
“qual che tu sii, od ombra od omo certo!”

Mi fait: “No prus, ma òmini fui stau,
e babu miu cun mama fut lombardu,
de pàtria mantovana e innia pesau.

Rispuosemi: “Non omo, omo già fui,
e li parenti miei furon lombardi,
mantoani per patrïa ambedui.

Nàsciu sub Iulio, mancai fessit tardu
seu bìviu in Roma asuta ‘e grandu Agustu
candu nci fiant is farsus dèus govardus.

Nacqui sub Iulio, ancor che fosse tardi,
e vissi a Roma sotto ‘l buono Augusto
nel tempo de li dèi falsi e bugiardi.

Poeta fui e cantamu de su giustu
de Anchisu fillu chi est bènniu de Ilìu
de chi abrùxiu feti e’ abarrau de custu.

Poeta fui, e cantai di quel giusto
figliuol d’Anchise che venne di Troia,
poi che ‘l superbo Ilïón fu combusto.

Ma a ita ses torrendi a cuss’axiu?
no fust artziendi a muntànnia biadosa
de anca ònnia prexu nd’est mòviu e partiu?”

Ma tu perché ritorni a tanta noia?
perché non sali il dilettoso monte
ch’è principio e cagion di tutta gioia?”

“Ses tui Virgìliu sa mitza abundosa
chi spargit mannu frùmini ‘e arraxonu?”,
dd’apu torrau a faci bregungiosa.

“Or se’ tu quel Virgilio e quella fonte
che spandi di parlar sì largo fiume?”,
rispuos’io lui con vergognosa fronte.

“Tra is àterus poetas bantu e donu
mi serbat stùdiu longu e grandu amori
chi nci apu postu in su tuu libru bonu.

“O de li altri poeti onore e lume,
vagliami ‘l lungo studio e ‘l grande amore
che m’ha fatto cercar lo tuo volume.

Tui ses maistu mannu miu e s’autori
chi solu surbiu nd’apu in sa poesia
su stili bellu chi m’at fatu onori.

Tu se’ lo mio maestro e ‘l mio autore,
tu se’ solo colui da cu’ io tolsi
lo bello stilo che m’ha fatto onore.

Dda biis sa bèstia chi tengu in sa bia;
agiuda-mì cun issa, ca in trementa
m’at postu, o maistu ‘e sabidoria”.

Vedi la bestia per cu’ io mi volsi;
aiutami da lei, famoso saggio,
ch’ella mi fa tremar le vene e i polsi”.

“Po tui iat essi mellus atra tenta”,
mi torrat biendi•mì totu in prantu,
“si ‘olis scabulli ‘e logu chi turmentat;

“A te convien tenere altro vïaggio”,
rispuose, poi che lagrimar mi vide,
“se vuo’ campar d’esto loco selvaggio;

ca custa bèstia chi ti fait ispantu
no lassat mai perunu propassai
chi sperdit dònnia pòburu, aici cantu;

ché questa bestia, per la qual tu gride,
non lascia altrui passar per la sua via,
ma tanto lo ‘mpedisce che l’uccide;

e de natura est tanti mala e grai
chi mai dda satzat gana illacanada
e a scraxu prenu est comenti e chi mai.

e ha natura sì malvagia e ria,
che mai non empie la bramosa voglia,
e dopo ‘l pasto ha più fame che pria.

Cun animalis medas s’e’ acrobada
e ant essi prus, ma cani cassadori
cun dolu mannu dd’at a fai spaciada.

Molti son li animali a cui s’ammoglia,
e più saranno ancora, infin che ‘l veltro
verrà, che la farà morir con doglia.

Ni terra ni dinai ma cun framori,
issu chi nascit in pannus de virtudi
sabiesa at a circai e grandu amori.

Questi non ciberà terra né peltro,
ma sapïenza, amore e virtute,
e sua nazion sarà tra feltro e feltro.

De cudda Itàlia at essi sa saludi
po chi Camilla vìrgini s’est morta
e Turnu, e Eurìalu e Nisu in gioventudi.

Di quella umile Italia fia salute
per cui morì la vergine Cammilla,
Eurialo e Turno e Niso di ferute.

De is biddas dd’at a fai imperriai sa porta
finas chi torra scutulada at essi
a inferru, de aundi fèngia dd’iat ingorta.

Questi la caccerà per ogne villa,
fin che l’avrà rimessa ne lo ‘nferno,
là onde ‘nvidia prima dipartilla.

Ma pensu chi siat mellus tui sighessis
de innoi a mei, chi t’apu a andai ghiendi,
e s’atru mundu potzas agradessi;

Ond’io per lo tuo me’ penso e discerno
che tu mi segui, e io sarò tua guida,
e trarrotti di qui per loco etterno;

ca scrìvidus de dolu innia as a intendi
a biri cussas ànimas antigas
po sa segundu morti giai tzerriendi;

ove udirai le disperate strida,
vedrai li antichi spiriti dolenti,
ch’a la seconda morte ciascun grida;

e is chi unu prexu mannu finsas pigat
mancai in su fogu, ca funt in sa spera
de artziai a su celu a s’ora cun fadiga.

e vederai color che son contenti
nel foco, perché speran di venire
quando che sia a le beate genti.

Chi inguni agoa bolis andai diaveras
mi•nci apu a dispidiri ca innia nci at-i
prus dìnnia ‘e mei un’atr’ànima sentzera;

A le quai poi se tu vorrai salire,
anima fia a ciò più di me degna:
con lei ti lascerò nel mio partire;

ca cussu imperadori e magestadi
sendi chi fui arrebellu a sa dotrina
no bolit chi deu intri in sa tzitadi.

ché quello imperador che là sù regna,
perch’i’ fu’ ribellante a la sua legge,
non vuol che ‘n sua città per me si vegna.

S’arrènniu e’ in dònnia logu ma innoi finas
est sa tzitadi sua cun s’artu tronu:
biau chi nd’arricit intrendi sa strina!”.

In tutte parti impera e quivi regge;
quivi è la sua città e l’alto seggio:
oh felice colui cu’ ivi elegge!”.

E deu: “Poeta, deu ti pedu a indonu
po Deus chi mai t’at donau acunortu,
po chi nci fua de custu mali e in bonu

E io a lui: “Poeta, io ti richeggio
per quello Dio che tu non conoscesti,
acciò ch’io fugga questo male e peggio,

mi potzas ghiai a lompi in cussu portu
chi s’enna ‘e Santu Pedru potza biri
e is chi tui nas pigaus de su scunfortu”.

che tu mi meni là dov’or dicesti,
sì ch’io veggia la porta di san Pietro
e color cui tu fai cotanto mesti”.

S’est mòviu, e deu infatu a ddu sighiri.

Allor si mosse, e io li tenni dietro.

Gràtzias, amigus, po si essi stentaus a ligi, e cumpadessei is sciollòrius mius!

Buca-de-Arrosa

Labai, piciocus, custa borta seu arrennèsciu a fai torrai is arrimas. E fait finsas a dda cantai…

 

Buca-de-Arrosa

Ddi narànt Buca-de-Arrosa
poniat s’amori poniat s’amori
ddi narànt Buca-de-Arrosa
poniat s’amori asuba ‘e ònnia cosa.

Apenas lòmpia a sa statzioni
in sa biddixedda de Sant’Illàriu
iant biu totus in d-una mirada
ca fut atra cosa che missionàriu.

S’amori ddu fais o ca ses arròsciu
o ca ddu fatzas po traballai
Buca-de-Arrosa ni s’unu ni s’atru
de su scinitzu boliat gosai.

Ma su scinitzu fitianu portat
su spèddiu sceti de satisfai
chena apubai chi su chi ti praxit
siat bagadiu o mancai cojau.

Aici e’ stètiu ca de una dii a s’atra
Buca-de-Arrosa s’est pricurada
s’arràbiu mannu de is callelleddas
chi chena s’ossu fiant abarradas.

Giai chi no luxint in sa biddixedda
po grandu arbìtiu tzertu is gomais
sa contramòvida a cussu puntu
no fut de prus che a dda frastimai.

Si sciit chi sa genti est de bonu consillu
mancu chi fessit Gesùs in su tempru
si sciit chi sa genti est de bonu consillu
candu at spaciau su malu esempru.

Tandu una bècia mai cojada
chena mai fillus, chena prus ganas
si pigat s’incuru e mancai s’ingustu
de donai a totus consillu giustu.

E chistionendi cun cuddas corrudas
fueddus abistus ddis narat atzuda:
“Chini s’amori si-nd’at furau
de sa giustìtzia siat castigau”.

E funt andadas a su comissàriu
e dd’ant nau chena de lareddiai:
“Cussa bagassa, de parrochianus
ndi tenit cantu e unu forru ‘e pani”.

Cuatru arguatzilis funt arribaus
in conca unu tanti ‘e capeddu a pinnàciu
cuatru arguatzilis funt arribaus
cun su pinnàciu e totus armaus.

Su coru moddi no est una doda
chi ndi siat prenu su carabineri;
ma a nci-dda lompi cada a su trenu
dd’ant portada chena praxeri.

A sa statzioni ddoi fiant totus
su comissàriu e su segrestanu
a sa statzioni ddoi fiant totus
ogus arrùbius, capeddu in manu.

Po saludai a sa chi po unu pagu
chena pretendi chena pretendi
in cussa bidda at batiu po unu pagu
prexu e cuntentu amorigendi.

Unu carteddu grogu ddoi fut
a scrita manna innieddigada
naràt “Adiosu, Buca-de-Arrosa,
tui su beranu ti portas incuadas”.

Ma a tali nova chi pagu s’intendit
mancu perunu giornali ddi serbit
comenti frècia chi de arcu e’ scuta
bolat impressi de buca in buca.

E in sa statzioni chi avatu beniat
sempri prus genti de innui dispidiat
chini unu basu intregàt o unu frori
o po duas oras pediat s’amori.

Finsas Vicàriu chi no disdìnniat
durci ermosura mancai pagu durit
a prufessoni dda portat avatu
tra un’ollu santu e unu sinnu ‘e gruxi.

E cun sa Vìrgini in primu fila
e Buca-de-Arrosa pagu stesiada
arreu si tragat peri sa bidda
sacru e profanu a manu pigada.

Fabrizio De Andrè, 1968

Su 5 de maju

M’est sèmpiri pràxiu Manzoni, e meda meda custa poesia. M’at sèmpiri amajau s’arrìtimu de is peis a mèturu arretrogau (peis lìscinus [sdruccioli], pranus e truncus, totus intreveraus). No est stètiu fàtzili a dd’arrespetai in sa lìngua nosta (e scriendi-dda prus pagu puru). Mancu mali chi in sa pronùntzia agiudat a fitianu sa vocali paragògica de is verbus po fai is fueddus lìscinus, in s’interis chi po is truncus apu dèpiu imperai giai sèmpiri is infinius in -ai e is partitzìpius passaus in
-au, ca fueddus truncus in sardu nci-nd’at pagus beni! Po is arrimas intamis mi seu dèpiu arrendi. Passièntzia, arricei-dda comenti est bessia!

Su 5 de maju

Spaciau. Comenti cìrdina,
donau s’ùrtimu coscu,
stiat sa carena sbòida
de tanti mannu alientu,
aici spantada abarrat
sa terra a dd’ascurtai,

muda pensendi a s’ùrtimu
grei de su fadosu;
ni sciit chi mai unu sìmbili
arrastu ‘e pei mortali
su prùini prenu ‘e sànguni
torra at a apetigai.

Luxiat s’urrei e citiat
su gèniu miu biendi-ddu,
fertu de sorti bàmbula,
torra pesau e mortu;
a milli boxis cràstulas
mai s’est amesturau:

lìmpiu ‘e tzeracu bàntidu
e de govarda afrenta
movit a sa sparèssida
lestra de tanti raju
ananti ‘e sa tumba càntigu
chi sempri at a durai.

De s’Alpi a sa Piràmidi,
de Mansanarri a Renu,
de s’atriviu su trònidu
sempri a su lampu avatu;
de s’unu mari a s’àteru
calau de Scilla a Don.

Fut glòria bera? Is pòsterus
si-dd’ant a stabilessi:
nosu alabaus su Màssimu
Faidori chi dd’at bòfiu
de criadori spìridu
s’arrastu suu imprentai.

S’atrupelliau e trèmidu
prexu po unu desìnniu,
s’ànimu axiosu obedit
mancai coru arrebellu
e su poderi otenit
po cantu no sperau;

totu at provau: sa glòria
pustis timìu prus manna,
sa fua e agoa sa bìncida,
sa trona e su disterru;
duas bortas in su prùini
duas bortas s’est artziau.

S’est nomenau: duus sèculus
trivas faci apari,
dd’anti castiau citius,
casi a abetai su fadu;
issu intra cussus giùixi
mudu s’est assetiau.

Scumpartu in calamàndria
biviat in logu strintu,
sinnau de grandu imbìdia
e de piedadi manna,
de prus alluta tìrria,
de amori mai domau.

Comenti s’unda amantat
de s’afundau sa conca
chi asuba ‘e issa, pòburu,
s’ogu sprundit atesu
e po debadas circat
prajas bisadas giai;

aici asuba ‘e s’ànima
su ‘iaxi de s’amentu.
Ah, cantu bias a is pòsterus
at inghitzau a scriri
su contu suu e in sa pàgina
dèpia est sa manu arrui!

Ah, cantu bias morèndi-si
sa dii citia e mandrona,
abàsciu s’ogu lùxidu,
su bratzu in petu insertu,
s’amentu ‘e is diis passadas
a lestru dd’est beniu!

Torrant in pensu is mòvius
campus, e agoa in trincera,
is armas giai luxentis,
de is cuaddus s’undada,
is impressìus cumandus
luegus de satisfai.

Ohi! forsis fadiau s’ànimu
po custu indùlliu s’est,
disisperau; ma luegus
de celu un’ùnfia manu
piedosa, frisca in àiri
bènnia est a ddu portai;

e impèlliu dd’at a s’àndala
de spera manna arrica,
peri is vitànius campus,
chi bincit su disìgiu,
anca sa glòria ‘e s’òmini
a nudda at a torrai.

Bella chi mai no acabat!
Fidi a triunfu avesa!
Scrii custu puru, allìrga-ti;
chi prus arta grandesa
a sa bregùngia ‘e Gòlgota
no s’est indùllia mai.

Tui de su stracu cinus
sperdi ònnia sciamitudi:
Deus chi sciùsciat e pesat
cun manu grai e lèbia,
asua ‘e sa tumba arètica
cun issu s’est corcau.

Alessandro Manzoni, 1821

Domìnigu 28 premiatzioni in Sàrdara

Domìnigu 28 a oras de is 5 e mesu de a merii, in Sàrdara faint sa premiatzioni de su cuncursu literàriu “Contendi in Sàrdara”.

Labai su manifestu

Contendi in Sardara

Cuncursu literàriu in sardu in Sàrdara

S’amigu Pàulu Pisu mi pregontat de pubricai sa nova de su primu cuncursu literàriu in sardu (Contendi in Sàrdara) chi faint in bidda sua.

Ddu fatzu cun meda praxeri.

Labai su logu anca podeis agatai su bandu e sa scheda po s’assentai.

Adiosu, Lucio

Su 4 de martzu de su 43

Nanca fut una bellesa ‘e piciocu
e beniat de su mari
allegàt un’atra lìngua
perou scidiat stimai
e sa dii nc’iat portau a mama mia
asuba ‘e su pardu
sa prus ora durci
innantis dd’essint bociu.
E issa fut abarrada sola sola
in s’aposentu ‘e su portu
cun s’ùnicu bestireddu
dònnia dii prus strintu
e mancai no sciessit ni nòmini
e nimancu su logu
m’abetàt che prenda stimada
fina ‘e su primu mesi.
Sexi annus iat fatu
sa dii mamai scuredda
mutetus de tzilleri
cantàt che a un’anninnia
e donendi-mì sa tita chi spargiat
nuscu bellu de mari
giogàt a fai sa mama
cun pannitzus e latzadas.
E at essi po unu giogu
o mancai po stima manna
chi m’at bòfiu tzerriai
che a Nostru Sennori,
de sa vida sua curtza arregordu
arregordu prus mannu
est totu in custu nòmini
chi deu mi portu apitzu.
E imoi puru chi bufu binu
e giogu a cartas
in su portu sa genti mi nant
Gesùs Pipiu.
E imoi puru chi bufu binu
e giogu a cartas
po furonis e bagassas deu seu
Gesùs Pipiu.
E imoi puru chi bufu binu
e giogu a cartas
in su portu sa genti mi nant
Gesùs Pipiu
Gesùs Pipiu.

Chi custu est òmini

Unas cantu diis a oi fut sa dii de s’arregordu de sa shoah. Mancai unu pagheddu a trigadiu bollu partetzipai deu puru. Apu sceberau custa poesia

Chi custu est òmini

Bosu chi seis segurus
me is domus bostas tèbidas,
e contoniendi agatais
cosa de papai callenti
e carinniosas caras:

Cunsiderai chi custu est òmini
chi traballat in su ludu
chi no connoscit paxi
chi certat po mesu pani
chi morit po ai nau ca giai o ca no.
Cunsiderai chi custa est fèmina,
chena pilus e chena nòmini
chena prus fortza de arregordai
ogus buidus e intrànnias fridas
che arrana in s’ierru.

Atinai ca custu est stètiu:
custus fueddus bosi cumandu.
Siddai-bosi-ddus in coru bostu
siais in domu o andendi pe bia,
corchendi-bosi-nci pesendi-bosi-ndi;
narai-si-ddus a fillus bostus.

O bosi-nd’arruat sa domu,
sa maladia bos’introbeddit,
is criaturas bostas tròciant de bosu is caras.

Primo Levi

Abarrai cun Deus e cun sa Mama

In catòdix’annus de unidadi coronàrica nd’apu biu meda de genti morendi-sì. Su chi m’at fatu sèmpiri intristai fut a biri òminis e fèminas lassendi custu mundu, solus, prenus de filus e flebus e catèterus, chena su cunfortu de is carìnnius de is de domu. E medas bortas fiant stètius is de domu insoru etotu chi no iant bòfiu arriciri su chi nosu dotoris ddi naramus, ca no nci fut prus nudda de fai, ca si-ddus podiant portai a domu a si morri in paxi…

Unas cantu cidas a oi apu intèndiu a Pupi Avati chi, in sa trasmitidura de Fabio Fazio, fut chistionendi de is arregordus suus de piciocheddu, de su sentidu de sa morti in sa cultura de is massajus de is logus suus, e contàt comenti sa morti fut bìvia che a unu momentu naturali de sa famìllia e de sa comunidadi, cun dinnidadi e arricimentu, chena is isterismus e is tabuus chi bieus in sa sotziedadi de oindii, malàdia de dillìriu de bellesa, de poderi e de dinai e de arreusa de sa morti.

E mi pariat de torrai deu puru a piciocheddu, candu fiant mortus ajajus mius e àterus parentis bècius, e intendendi a Pupi Avati contendi, fut comenti e chi mi biessi sa comunidadi mia cun is pròpius sentidus, su dolori amesturau cun sa naturalesa de s’àndala de sa vida nosta chi amarolla depit acabai.

Custus arregordus mi funt bènnius a conca po mori de una poesia chi un’amiga mia infermera, Anna Arrita Tolu de Brucei, m’at donau s’àtera dii. Apu detzìdiu de nci-dda ponni in custu diònicu (permitendi-mì de fai una pariga de curregiduras de grafia, Anna gei m’at a perdonai!) poita ca arrapresentat cuddu mundu chi oi incapat aditzu aditzu arrennesceus tambeni a connosci.

Abarrai cun Deus e cun Sa Mama

Filla mia stimada, fai su praxeri,
lassa stai su dotori,
tzèrria su predi e in bixinau
ca s’ora mia est lòmpia.
No ti pighis dispraxeri po mei
ca candu unu at traballau,
sunfriu e gherrau totu sa vida
est giustu chi lompat s’ora de si pasiai
e custa imoi est s’ora mia.
Fillu miu stimau, no siast tristu po mori mia,
ddu biis ca seu cuntenta de andai
ca innoi no nci fatzu prus nudda,
impitzus intamis ddoi tengu genti meda
de torrai a imprassai
e chi Deus bolit cun issus apu a gosai
ca no seu stètia fèmina mala.
E bollu chi osàterus puru circheis
de si gudiri sa vida comenti mellus podeis,
cun onestadi e in paxi cun totus.
No nci fulieis su dinai po s’interru, no serbit a nudda,
ma a sa furriada aberei is gennas a totus
e faei festa manna
cun cantus e ballus e cosa de bonu po totus
aici ndi lompit a nosu puru in sa mesa de su paradisu
e podeus afestai totus impari.
M’arrecumandu de fai sèmpiri a bonus
ca candu Deus bolit gei si torraus a biri
e imoi benei totus a pregai cun mei:
“Deu mi corcu in su miu letu
cun cuàturu àngiulus a deretu
duus a peis e duus a conca
e Nostra Senniora innoi pronta
chi narat: dormi, arreposa
e no timas peruna cosa”.

Anna Arrita Tolu
Brucei, su 23 de austu de su 2011

Is mustajonis bincidoris

Chi si boleis ligi is poesias bincidoras de su cuncursu literàriu de Sìmaba

Su mustajoni

de is editzionis de su 2009 e de ocannu, andai a si castiai sa pàgina chi s’apu apariciau, anca is poesias funt scritas cun sa grafia de sa norma campidanesa (ca is autoris funt totus de custa bariedadi).

Est una manera garbosa po si torrai a arregordai de comenti fut su sartu me is tempus passaus.

Po inghitzai si pongu su saludu a su cuncursu de unu de is giuraus, Giuanneddu Cherchi de Mòguru (chi benit a essi babu miu e chi, finsas a imoi MAI iat scritu poesias in sardu e si-nd’est scidau a 83 annus fatus!).

A sa Pro Loco de Sìmala
cun medas cumpraxèntzias
po ai scìpiu sciumbullai
in Marmidda e Parte Montis
is mustajonis dormius
e puru po memòria,
cun d-una punta de arrisu
de un’antigu connotu
chi incapat seus in pagus
a si-ddu arregordai.

Sa noti de is mustajonis e calincuna cosa in prus

Su mustajoni antigu
cussu nci-ddu bogàt
su pilloni de bìngia,
de s’ortu de su meloni
e de sa mata de figu.

In dii de oi invècias
su pòburu massaju
lassadas modas bècias,
medas nd’at provau
ma a pagu est arribau.

Fetùcias coloradas;
ampudditas de plàstica
postas a culu in susu
in palonis de ferru;
no funt mancu arrennèscias
sogas aìnturu de is giualis
cun sardellas pudèscias.

E àteras matracas
de concas perlongadas
unu strumìngiu nou
chi strocit sa scupeta
o fait scràmius de stori,
boxis de timoria.

Ma su sturru birbanti
(oindii is pillonis puru
ant imparau malesa),
frigau sa primu borta,
castiau-sì in parti in parti
no biendi cassadori
e nimancu umbra de stori
“Chi tanti fait tanti
sa de duas no mi-dda faint:
funt totus gioghitus
po mi-ndi fai atzicai
ma deu ddus lassu fai,
no bollu morri de fàmini”.
S’interis chi scupeta
no finit de sparai
e de scramiai su stori
in bìngia est torra giai.

Cun d-unu sùrbiu  forti
si  tzèrriat  cumpangia:
curculeus e orgialis
impari a is carroghinus
calant a cambarada
asuba de s’àxina niedda
e bicant a scarada;
in d-unu patrefìlliu
sa bìngia est binnennada
o pagu ndi-ddoi amancat.

E insaras giai giai
depit su meri etotu
in bìngia a si prantai
po scaddiai is pillonis.

Candu fui piciocheddu
teniant mellus sorti
unus cantu mustajonis
me is bìngias spartzinaus
e in s’ortu de is melonis
sinuncas furriadòrgia
cun d-una tzacarredda
cantendi in mata de figu.

A sa spaciada de làmpadas
o a is primus de austu,
no ddu scarèsciu mai,
me is domus de is massajus,
e no amancàt sa nosta,
sena scassai un’annu
tocàt a si giai de fai
po giai bisura de òmini
a mannugus de fenu
a forti alliongiaus
a buconeddus de furconi
o a arrampus de olioni.

Stantargiai mustajoni
no est giogu de pipius
nci bolit arti e fantasia,
e unu turmentu mannu
po ndi bogai a pillu
totu su chi serbiat,
sa domu a fundu in susu
cun prexu mannu de mama.

Cartzonis sfundoraus,
giacas apuntorgiadas,
imbustus scorriolaus,
camisas arrimadas
capeddus scanciofaus,
berritas stampadas
faiant bestimenta
po ddus alleputzai
e una pariga de tzàpulus
po ddis pintai sa cara.

Ma po otenni profetu
no si depiat sartai
de onorai cun arrespetu
“ Sa noti de is mustajonis,”
postus asuta de mantu
de unu groriosu santu,
su màrturu Larentzu,
cuddu chi iant arrustiu,
naràt ajaju miu,
in d-una cadrighedda
mancu fessit sparedda.

Aprontau totu cantu
su èspuru de su Santu
a  carru prenu a stiba
lompiaus in “bìngia manna”
a soli giai calau
e a pillonis acuilaus.

Insaras totu impressi,
primu de fai scuriu,
babai e ajaju miu
spraxiant is mustajonis
me is giualis prus nodius,
nieddera e arramuxau,
bovali e semidanu,
e in s’acorru de is melonis
foràstigus e tamàtigas.

Apustis,
a faina acabada,
abetendi su spantu
de is carroghinus
chi orbesci no orbesci
s’iant a incarai a bìngia,
innì, in su sulenu,
oru-oru de unu fundu de galopu,
innì,
stèrrius a bìddiu in susu
apitzus de una manta,
innì,
primu de si dormiri,
citius citius,
donniunu a coru prenu,
cantiaus is disìgius nostus
a is steddus fuius.

Su 10 de austu 2011 – Santu Larentzu

Giuanneddu Cherchi