Fibrilladura atriali in Santu ‘Aìngiu e in Gùspini

Oi in Santu ‘Aìngiu e giòbia chi benit (su 26) in Gùspini apu a fueddai de fibrilladura atriali e de is mexinas noas contras a sa calladura de su sànguni

Iperuricemia e pruaga

Oi si chistionu de una maladia forsis prus pagu connota de àteras, ma no po cussu de pagu importu.

Iperuricemia e pruaga

Consillus dietèticus po su malàdiu

S’iperuricemia est una cantidadi tropu manna de àcidu ùricu (o salis uraus) in su sànguni (prus de 7 mg/dl in s’òmini e prus de 6,5 mg/dl in sa fèmina). Sa prus forma comuni podit essi chena sìntomus o si podit presentai cun sa pruaga (o guta, o maladia de is arricus).

S’àcidu ùricu ndi benit pruschetotu de su metabolismu (sa concoidura) de sustàntzias chi ddi nant “purinas”, chi ndi bessint aforas de sa concoidura de is àcidus nuclèicus (su DNA e su RNA chi formant sa sienda genètica de sa tzèllula funt fatus de cadenas longas meda de purinas) e de is aminoàcidus (chi formant is proteinas de is tzèllulas). Un’àtera parti, ma no sa prus manna, ndi benit de is mandiaris puru.

S’àcidu ùricu aici formau lompit a s’arrigu po nci-ddu bogai aforas de s’organismu cun su lutzu, un’àtera parti nci-dda fùliat su stintinigu cun is abisòngius.

Sa forma chena sìntomus podit fait dannu aicetotu a s’arrigu e podit favoressi sa cumparsa de sa diabeta, s’obesidadi (tropu grassesa), s’ipertensioni arteriosa (pressioni arta de su sànguni) e sa “sìndromi metabòlica” (conditzioni acapiada a su malu funtzionamentu perifèricu de s’insulina e a sa presèntzia de tropu grassu in sa brenti).

Sa pruaga est intamis (in presèntzia de iperuricemia) s’amuntonu de cristallus de sali urau de sòdiu aìnturu de is giungimentas e in àterus logus (chi ddi nant tofus), chi si presentat de arrepenti cun atacus de inframadura aguda (una forma de artrita) po su depòsitu de custus cristallus in su lìcuidu sinoviali de sa giungimenta. Su prus sìntomu forti est su dolori, chi est acumpangiau de arrubiori, unfradura e callentamentu. Sa prus giuntura ferta est sa metatarsu-falangea (s’arraxina) de su didu mannu de su pei, ma podint essi interessadas àteras giungimentas comenti genugu, cambùciu (brutzu de su pei), brutzu e didus de sa manu.

In prus si podint formai càrculus de àcidu ùricu in s’arrigu (nefrolitìasi o su mali de is pedras).

Comenti eus nau duncas, prus purinas portat unu mandiari, prus àcidu ùricu at a essi prodùsiu. Po cussu tocat a smenguai s’aportu de is purinas a no prus de 100-150 mg a sa dii. A ndi bogai s’àcidu ùricu aforas de su sànguni ddi andant contras is lipidus (grassus) e ddu favoressint is carboidraus (tzùcurus), po cussu sa dieta at a depi essi prus arrica de tzùcurus (su 50-55% de totu is calorias), bastanti pòbura de proteinas, e s’aportu de su colesterolu at a depi essi tentu asuta de 300 mg a sa dii. In prus est de importu mannu assegurai a s’organismu un’aportu de lìcuidus de assumancu 2 lìturus a sa dii.

Mandiaris de no papai	Mandiaris de papai pagu	Mandiaris permìtius
(150-1000 mg de purinas po 100 g de cosa de papai)	(50-100 mg de purinas po 100 g de cosa de papai)	(0-15 mg de purinas po 100 g de cosa de papai)
Acoca	Bufòngius arculosus	Arrosu
Anciua	Butiru e margarina	Axedu
Arengu	Cordolinu	Birdura
Arrigu	Croxius de mari	(francu sa de sa segundu coròndula)
Bànnia cun petza	Fasolu sicau	Budinu
Brodu de petza	Gentilla	Bufòngius gasaus
Butàriga	Grassus	Cafei
Cerbeddu	Mantega (pillu de lati)	Ciuculati
Còciula	Petza, pisci e puddàmini	Crema
Coru	(francu su de sa primu coròndula)	Cundimentus
Cotzas	Pisurci sicau	Erbas aromàticas
Dadus e derivaus de petza	Sparau	Fruta frisca e sicada
Figau	Spinàciu	Geladina de fruta
Framentu de birra		Gelau
Petza de fera		Giardiniera
Petza mòlia		Lati, casu
Pisci de cavàllia (scurmu)		Lori de messadura
Sardella		Marmellada
Tratalia		Nuxi
		Ous
		Pani e Crackers
		Pasta e pasta cun ou
		Pop-corn
		Sali
		Tei
		Turta, pistocus e durcis
		Tzùcuru

Ita est s’arteriosclerosi

Si torru a scriri innoi un’artìculu scientìficu giai pubricau unus cantu annus a oi in d-unu giassu  de s’arretza chi oi no s’agatat prus. Dd’apu unu pagu currègiu, siat po uniformai sa grafia a is Arrègulas de sa norma campidanesa, siat ca apu mudau unus cantu fueddus chi no mi cumbinciant.

Comenti a sèmpiri is fueddus inditaus ddus podeis agatai in su Fueddàriu

ITA EST S’ARTERIOSCLEROSI

S’arteriosclerosi (o aterosclerosi) est sa maladia de is artèrias (is cundutus chi portant su sànguni de su coru a totu is àterus òrganus de su corpus) chi a primìtziu produsit s’intostamentu e sa pèrdida de sa capassidadi elàstica de custus cundutus vascularis; in d-unu segundu tempus, andendi ainnantis cun s’edadi, cumparint pracas chi portant a un’arribidura chi si fait sèmpiri prus manna, finsas a lompi a sa trombosi (sa tupadura cumpria).

Custa maladia tenit diaderus una stòria de alabai, ca at lassau s’arrastu finsas me is artèrias de mùmias de s’Egitu, mancai fessit forsis pagu presenti in s’antigòriu. Cun sa crèscida de s’edadi mèdia, sa smèngua de sa mortalla cabudàrgia po infetus e s’introdusidura de avesus de papai chi dda favoressint, s’est fata oindii s’epidemia bera de is natzionis adelantadas e de prus importu mannu po sa sotziedadi e sa polìtica sanidària. A dii de oi espressat difatis sa primu càusa de morti, prus manna finsas de su càntziru, mancai custa maladia dd’iant giai inditada che “s’epidemia de su de 20 sèculus”. Chi finsas a s’otuxentus e a s’inghitzu de su noixentus sa genti moriat de malinudriamentu o de infetus (is maladias de is pòburus), oi moreus de arteriosclerosi o de càntziru (is maladias de is arricus).

In custa figura podeus biri comenti si formant is fertas in is artèrias, asuta de su bestimentu de aìnturu (s’endotèliu) chi impunnat a perdi sa funtzioni sua cantu prus crescit sa praca. Me is primus tres dexannus est po su prus s’amuntonu de grassu chi fait amanniai sa ferta, apustis ddoi at una crèscida de tzèllulas muscularis e fibrosas, a s’acabu cumparint ingrajamentus chi portant a s’arrogadura de sa praca cun sa trombosi chi ndi sighit.

Oi connosceus bastanti beni sa patogènesi (comenti nascit sa maladia) de s’arteriosclerosi chi s’agiudat a cumprendi cali funt is espressadas de sa maladia e cali prus est sa genti asuta de arriscu de sunfriri de issa: funt is personis chi tenint is chi nant “faidoris de arriscu”, beni connotus giai de is primus dexannus de s’apusti-gherra, gràtzias a is arresurtaus de su stùdiu famau de Framingham, chi sighit sa populatzioni de una tzitadi acanta de Boston, me is Stadus Unius, de giai sessant’annus a oi.

Su cuntzetu de “arriscu” dd’iant introdùsiu po duas arraxonis: ca no scideus ancora beni cali est su “primum movens”, est a nai sa primu càusa chi scadenat sa maladia me is sugetus in arriscu, e ca no scideus in cali sugetus in arriscu sa maladia s’at a presentai de manera crara (po bona sorti no totus is personis asuta de arriscu, antzis una minoria de cussas, s’ant a amaladiai de manera crara).

IS ESPRESSADAS DE SA MALADIA

Funt meda diferentis, siat po sa natura de is òrganus chi ferit, siat po su tempus de aparèssida, siat po sa manera de cumparri: custa podit essi aguda, est a nai totindunu e chena de amonestu, o puru crònica, est a nai cun lentesa, a sa muda o cun pagus acinnus o cun stabilesa de espressada.

In custa figura podeus biri is arratzas de pracas chi funt asuta de custas duas maneras de si presentai de s’arteriosclerosi. A manu manca ddoi at un’esempru de praca stàbili, aundi su coru lipìdicu (prenu de grassu) est amantau de unu capeddu fibrosu grussu; mancai strìngiat sa luxi de su cundutu no at a lompi mai a segai s’endotèliu (su bestimentu de aìnturu de is vasus): in custu atopu at a donai sìntomus crònicus sceti. A manu dereta ddoi at un’esempru de praca no stàbili, aundi su coru lipìdicu est infrichiu de tzèllulas inframadòrias (chi apoderant ativu su protzessu) e amantau de unu capeddu fibrosu fini meda; sa praca impunnat aici a si segai faci a sa luxi de su cundutu, scadenendi s’arribu de is pirastas, is tzèllulas de sa calladura de su sànguni; funt custas chi faint formai su trombu, finsas a podi tupai in totu su cundutu: custa arratza de praca at a donai fitianamenti sìntomus agudus.

Is prus òrganus fertus de s’arteriosclerosi funt: su coru, su cerbeddu, s’arrigu, is cambas e s’aorta.

SU CORU

Sa maladia pigat su nòmini de cardiopatia ischèmica (est a nai maladia de pagu sànguni a su mùsculu de su coru) o coronàrica (ca is artèrias chi nùdriant de sànguni su mùsculu de su coru si nant coronàrias, e funt is chi si tupant nexi de s’arteriosclerosi). Is espressadas de custa maladia podint essi de duas arratzas. Sa crònica est sa chi nant angina pèctoris stàbili: est su dolori a is piturras chi cumparit candu si faint sfortzus, giai chi sa coronària est prus strinta e su sànguni chi lompit a su mùsculu no abastat candu su coru depit traballai de prus. Is espressadas agudas funt duas: s’angina no stàbili, chi cumparit in pàsiu puru ca sa coronària est giai giai po si serrai in totu, e s’infartu miocàrdicu, est a nai sa morti de sa parti de su mùsculu de su coru chi s’agatat totindunu chena sànguni po sa tupadura cumpria e arrepentina de sa coronària. Comenti totus sciint s’infartu podit portai a sa morti, candu est aici mannu chi su coru no arrennescit prus a impelli su sànguni in totu su corpus (custu podit sutzedi luegus o diis o mesis o annus apustis, po mori chi su coru si sfoddat, cosa chi espressat sa faddida crònica de s’òrganu, nau puru scumpensu de coru); ma sendi piticu puru podit bociri su malàdiu candu scadenat disarritimias perigulosas (sa TV, tachicardia de su brentìlliu, o sa FV, fibrilladura de su brentìlliu) chi portant a sa firmada de su coru e duncas a sa morti arrepentina in ausèntzia de defibrilladura elètrica o de rianimadura; o candu cumparint ingrajamentus mecànicus: su stampu de su mùsculu infartau podit causai su tamponamentu pericàrdicu, est a nai s’inundamentu de su pericàrdiu (su sacu chi bestit su coru de parti de foras) faendi de manera chi su coru etotu no arrennèsciat prus a si cuntrai; su stampu de su setu intra de is duus brentìllius podit causai una faddida aguda grai de su brentìlliu deretu, chi sendi prus dèbili de su brentìlliu mancu no arrennescit a impelli ainnantis s’abundu arrepentinu de sànguni chi ddi benit de su setu stampau; s’arrogadura de su mùsculu papillari chi tirat is cordas de sa vàrvula mitràlica podit causai unu sfaimentu grai de sa vàrvula etotu e su sànguni torrat agoa faci a is prumonis intamis de andai ainnantis in s’aorta (sa prus artèria manna chi ndi bessit de su coru), prenendi-ddus de sànguni e faendi traballosu su sùlidu (a custa faddida aguda grai de su brentìlliu mancu ddi nant edema prumonali agudu).

SU CERBEDDU

Innoi puru podeus distinghi presentadas agudas o crònicas. Is agudas podint essi transitòrias, su chi nant TIA o atacu ischèmicu transitòriu (chi no lassat difetus chi abarrant) o perlongadas, s’ “ictus cèrebri”, chi podit donai difetus grais e chi abarrant, che sa guta o marturèntzia, e finsas sa morti chi po sorti s’infartu chi si produsit in su cerbeddu est mannu meda o ferit is tzentrus vidalis de su sùlidu o de s’arreguladura de su bàtidu de su coru. Sa maladia crònica est sa chi nant comunamenti demèntzia o sclerosi “tout court”, est a nai sa pèrdida a pagu a pagu e de sighida de is capassidadis connosciditzas che s’arregordu, s’arraxonamentu, su connoscimentu de is personis e de is logus, in d-unu fueddu totu is facultadis de sa cuscièntzia.

S’ARRIGU

Est fertu fitianamenti de s’arteriosclerosi, e s’arresurtau est sa faddida renali crònica chi a s’acabu condusit a s’uremia e s’abisòngiu de sa diàlisi, giai chi is prus artèrias piticas aìnturu de s’arrigu si tupant e no arrennescint a portai su sànguni a is lombureddus chi ddu colant po produsi su lutzu; chena custu lìcuidu s’organismu no nci podit ghetai aforas is scadras azotadas.

IS CAMBAS

Ingunis funt fertas fitianamenti is artèrias mannas chi nascint in brenti de sa furcaxadura de s’aorta, chi funt is ilìacas, o prus imbàsciu, is femoralis (de sa còscia), is tibialis (de sa camba) o is pedìdias (de su pei). Is arresurtaus podint essi sa “claudicatio intermittens”, est a nai su dolori a is mùsculus de is cambas chi cumparit caminendi o currendi (chi currespundit a s’angina po su coru), e me is presentadas agudas finsas sa cangrena o mali mandigadori, candu sa carri si fait niedda e a s’acabu tocat a arribai a s’ampudadura.

S’AORTA

Podit essi ferta cronicamenti, in s’atopu de s’aneurisma: est un’alladiamentu de s’arteria a forma de sacu, chi sighit a s’amanniai a pagu a pagu finsas a si podi segai bocendi su malàdiu in pagus minutus; desinuncas agudamenti in s’atopu de sa dissegadura, candu is pillus diferentis chi formant sa grussària de s’artèria bessint debari e su sànguni si-nci fichit in mesu spartzendi-dda in duus cundutus: aici si-ndi sciùsciat in pagu tempus sa strutura de s’aorta, su malàdiu depit essi intregau debressi e cun apretu a su chirurgu po fai un’interbentu traballosu chi a bortas no abastat a ddi sarvai sa vida.

Comenti eus biu in custus esemprus sa maladia arterioscleròtica podit lompi a chitzi o a tardu a bociri sa personi (in sa sorti de s’infartu, de s’ictus, de s’aneurisma o sa dissegadura aòrtica o de sa faddida renali) o assumancu a fai benni disbaliduras grais: est po cussu chi est cunsiderada oindii de importu mannu po is costus sotzialis e sanidàrius chi esigit de su stadu e de is oberadoris de sa saludi.

Duncas parit pretzisu a studiai maneras de dda prevenni prus che a dda curai, pruschetotu poita ca connosceus beni is faidoris chi cuncurrint a dda produsi e dda fai adelantai.

Un’àtera borta apu a circai de chistionai de custus faidoris de arriscu connotus e chi depeus e podeus cumbati, inghitzendi de is giòvunus, in sa tenta de smenguai is cunsighèntzias de custa maladia mala.

Scumpensu de coru

S’àtera dii m’est tressau in manus unu libureddu fatu in sa Cardiologia de s’Universidadi de Pisa cun is inditus po is malàdius de scumpensu de coru e po is familiaris insoru. M’est partu beni fatu e utilosu e dd’apu tradùsiu. Si-ddu pongu innoi.

PO IS MALÀDIUS E IS FAMILIARIS DE IS MALÀDIUS CUN

SCUMPENSU DE CORU

ITA EST SU SCUMPENSU DE CORU

Su scumpensu de coru est una maladia crònica (chi no sanat) ma chi lassat fai una vida giai giai normali, chi sceti imparaus a cumprendi e a arriciri unas cantu làcanas chi imponit e chi sigheus cun grandu coidu is inditus de vida e is mexinas apretzetadas, chi podint essi diferentis de unu malàdiu a s’àteru.

Su scumpensu ndi podit benni de medas maladias de su coru:

• Infartu e “ischemia” miocàrdica (pagu sànguni a su mùsculu cardìacu po mori de s’arribimentu de is artèrias coronàrias chi ddu nùdriant)
• Miocardiopatias (maladias primigènias e genèticas de su mùsculu cardìacu)
• Maladias de is vàrvulas
• Ipertensioni arteriosa (pressioni arta de su sànguni)
• Maladias de su coru chi ndi benint de àteras maladias crònicas, che sa diabeta.

Su coru scumpensau no arrennescit a fai su traballu suu comenti si spetat. Cun su tempus cumparint sinnus chi podint impeurai si no funt cumbàtius a lestru cun mexinas e mudendi sa manera nosta de bivi. Cantu prus debressi si fait sa diànniosi e prus a lestru s’inghitzat sa cura, cantu prus fait a otenni profetu siat in sa calidadi siat in sa cantidadi de vida chi abarrat.

IS SINNUS DE SU SCUMPENSU

Is prus sinnus fitianus chi funt naturalis de su scumpensu funt:

• Fadiori e punna a si cansai luegus
• Assubentu po sfortzus chi a primìtziu si faiant chena barrancu, assubentu chi benit po sfortzus de prus in prus lèbius e chi a bortas cumparit finsas in su pàsiu
• Unfrori a is peis e a is brutzus de is peis
• Smèngua de sa cantidadi de lutzu pisciau
• Concoidura traballosa
• Bati-coru

IS SINNUS CHI ABISÒNGIANT DE DDUS NAI A SU DOTORI

Tocat a ddu nai luegus luegus a su dotori si cumparit finsas unu sceti de custus sinnus:

• Dolori o sentidu de strinta a su petus
• Assubentu mannu e de suncunas, chi no lassat abarrai corcaus
• Dismaju o scimìngiu forti

Tocat a ddu nai a su dotori si cumparit finsas unu sceti de custus sinnus:

• Tussi sighiu e perlongau, pruschetotu si benit a su noti
• Smèngua de sa cantidadi de lutzu pisciau in sa dii cun aparèssida o crèscida de s’unfrori a is brutzus de is peis
• Crèscida de su pesu (unu chilu o prus in pagu diis)
• Bati-coru (crèscida de su nùmuru de is bàtidus o sentidu de disarritimia de su bàtidu)
• Pagu gana de papai, gana mala o vòmbitu
• Fadiori strambu

ITA EST CHI PODIT INGRAJAI SA MALADIA

Ddoi funt conditzionis chi podint fai impeurai is sinnus o su stadu de su coru.

Unas cantu de custas conditzionis fait a nci-ddas bogai o a ddas tenni beni a càstiu, àteras podint portai a dannus vitànius.

• Si smenguai a solus is mexinas
• Papai tropu o si satzai
• Abarrai in logus o cun tempus pagu profetosus (montis de artària manna, logus callentis e ùmbidus)
• Tenni tropu axius e pensamentus
• Si sballai de traballu
• Si pigai infetus (de is bias respiratòrias, urinàrias e biliaris)
• Si fai anèmicu
• Tenni disarritimias
• Si fai un’àteru infartu o s’impeurai de una maladia de is vàrvulas

A BIVI CUN SU SCUMPENSU:

CONSILLUS DE SIGHIRI

Candu teneus su scumpensu de coru, is mexinas a solas no abastant a billai is sinnus e su strobeddu de sa maladia. Tocat a imparai a si comportai e a tenni avesus bonus.

Custas funt is maneras de fai de fundòriu po arrennesci a apoderai unu cumpensu bonu de sa maladia:

• SMENGUAI S’IMPERU DE SALI IN SA DIETA
• SMENGUAI S’IMPERU DE COSA LÌCUIDA
• NO FUMAI
• SI LIMITAI O, CANDU APRETZETAU, SI-NDI AOSTAI IN TOTU DE BUFAI ÀRCULU
• SMENGUAI SA GRASSESA
• ANDAI DE CORPUS DÒNNIA DII
• TENNI COIDU DE SA LIMPIESA DE SU CORPUS
• FAI UNU TANTI DE MOVIMENTU A TENORI DE SU CHI FAIT A FAI

IMPARAI A S’ARREGULAI A SOLUS

IMPARAI A SI CONNOSCI

Pruschetotu imparai a connosci su stadu de saludi e is làcanas aìnturu de comenti si movi chena tenni sinnus malus, imparai a connosci e a tenni a càstiu axius e pensamentus.

APODERAI SU PESU

Tocat a si pesai dònnia mangianu innantis de papai o assumancu duas bortas a sa cida: sa crèscida de prus de mesu chilu bolit nai ca seus alloghendi lìcuidus, tocat a dda tenni a càstiu cun coidu e iat a podi arrechedi de depi cresci is diurèticus.

IMPARAI A CONNOSCI IS SINNUS CHI SEUS ALLOGHENDI LÌCUIDUS

S’unfrori a is cambas, s’assubentu faendi sfortzus o candu seus corcaus, s’abisòngiu de aciungi coscinus po arrennesci a dormiri, funt totus sinnus chi si depint impelli a ddu nai a su dotori.

TENNI A CÀSTIU SA CANTIDADI DE LUTZU PISCIAU

Podit essi de profetu a mesurai sa cantidadi de lutzu e a dda marcai in d-una scheda, chi ddu pregontat su dotori o candu si parit de s’essi impeuraus o candu s’ant cambiau is mexinas. Comentisiollatchisiat est de importu mannu a si-ndi acatai de una smèngua a pagu a pagu o de suncunas de su lutzu pisciau in sa dii.

IMPARAI A MESURAI SU BÀTIDU DE SU CORU E SA PRESSIONI DE SU SÀNGUNI

Custu ddu podeus fai a solus, gràtzias a is aparèchius eletrònicus chi nci funt oindii, chi tocat perou a ddus ponni de manera currègia e a ddus fai castiai a fitianu (assumancu dònnia 6 mesis).

Ma est prus fàtzili puru a fai fai custas cosas a unu familiari; est una cosa simpri e fait a ddu imparai pregontendi-ddu a su personali de s’ambulatòriu cardiològicu.

Azienda Ospedaliera Pisana
Dipartimento Cardio Toracico
Università di Pisa
Direttore Prof. M. Mariani
Unità Scompenso
Resp. Prof. Rita Mariotti

Preventzioni

Bollu inghitzai su diònicu cun sa chi pensu siat sa primu mission mia, comenti nant is ingresus. Ligei-sì (e circai de sighiri!) is

Arrègulas de fundòriu po sa preventzioni de s’arteriosclerosi

1. Apoderai su prus chi fait su pesu ideali: su IMC (Inditu de sa Massa de su Corpus = Pesu in chilus / cuadrau de s’Artària in mèturus) depit essi prus bàsciu de 25.
2. Slangiri abellu abellu, chi abisòngiat: no prus de 3 chilus a su mesi.
3. Fai unu tanti de movimentu bastanti, a tenori de donniunu.
4. Smenguai is cundimentus grassus a 4-5 cucerinus de ollu de olia a sa dii.
5. Smenguai is mandiaris grassus (insacaus, casu, bànnias cun petza o lardu, etc.).
6. Smenguai su tanti de sali aciuntu papendi o ghetau coendi su mandiari.
7. Amodai s’imperu de dadus po brodu, majonesa e àteras bànnias giai prontas, chi portant sali meda.
8. Papai su prus chi fait manestus amesturaus cun dònnia arratza de lori.
9. Sceberai su lati sbutirau in parti, e is prus casus ligerus, cun pagu grassus e meda càlciu.
10. Cambiai su prus chi fait sa petza cun pisci (assumancu duas bortas a sa cida).
11. Lassai a una parti su fumu de sigareta e is bufòngius arculosus meda, smenguai su binu o sa birra a no prus de una tassa a prandi e una a cenai.
12. Cresci su papai de birdura e de fruta, arricas de vitaminas e de sustàntzias contra-ossidadoras.

Presentada

Saludi a totus!

Un’àteru diònicu (o weblog chi siat!), eis a nai… Teneis arraxoni, no si-ndi biit s’abisòngiu, berus?

Est aici, ma in sardu no ndi-ddoi at medas…

E seus provendi a dda manigiai, custa lìngua, po cosas “tènnicas” puru. Po ddi donai ainas e cambas po andai ainnantis me is imperus de dònnia dii in dònnia campu de su sciri.

Su primu sciri miu est de mexina, giai ca seu dotori, e pruschetotu cardiologia, giai ca tengu cussa spetzialisadura. E ia a bolli presentai a su pòpulu de s’arretza, chi stimat e aprètziat su sardu, novas de interessu chi potzant agiudai a connosci su chi podeus (e iaus a depi!) fai po bivi mellus e a longu. Sa tanti arremonada “preventzioni”, chi totus ndi fueddant e nemus dda fait, inghitzendi de su stadu chi est prontu a sperditziai dinai in sa prus manera scimpra (e interessosa!) ma no ponit unu francu po dda fai diaderus.

Su segundu sciri miu est de lìngua sarda, e insandus custa lìngua etotu apu a imperai po nai totu su chi m’at a benni a conca, e apu a circai de ddi amanniai su lèssicu:

fueddus nous chi no bollant essi sceti un’aciunta de fueddus stràngius (italianus) a desinèntzia sardisada,

e fueddus bècius (e mancai pèrdius) chi inditànt cosas de podi tocai cun is manus, prontus a si-ndi pesai lèbius a inditai cosas de podi carinniai cun sa menti sceti… su chi faint totu is lìnguas de su mundu, anca is fueddus de su cuncretu bolant a si figurai s’astratu chena mudai de sonu!

Agoa in su tìtulu nci apu postu polìtica, literadura e àteru. No si-nd’atzicheis, no apu a fai polìtica in su sentidu de partìtica… po mei sa polìtica est totu su chi mi benit a conca chi tengat interessu po totus. E duncas apu a fai polìtica sanidària, ca apu a cumentai is novas chi tenint e ita fai cun sa saludi pùbrica; apu a fai polìtica linguìstica, ca apu a cumentai is novas de su chi sutzedit in su campu de s’amparu (e de s’imparu) de sa lìngua sarda; apu a fai polìtica… polìtica, ca apu a cumentai totu su chi m’at a intzullai sa menti de su chi lìgiu me is giorronalis, in paperi e eletrònicus. E pruschetotu apu a fai polìtica… sardista, est a nai ca apu a cumentai su chi sutzedit in Sardìnnia faendi-mì sèmpiri sa pròpiu pregonta: “A chini serbit, a totu is Sardus o a is chi detzidint sceti?”

Nci apu postu literadura tambeni. Ca mi praxit meda a tradusi in sardu su chi is grandus literaus ant scritu, e duncas eis a agatai fatu-fatu calincuna poesia o calincunu arrogu de prosa furriada in sardu de mei. Ca bollu fai biri ca su sardu puru est bonu a espressai totu su chi s’òmini at pòtziu pensai e scriri in calisisiat lìngua de su mundu.

Po acabai, duas cosas… Tenei passièntzia, su tempus chi tengu no est meda, massimamenti in custa simana de tempus ca tengu àtera cosa de fai, duncas no apu a scriri meda meda; faei-sì mancai una scapadedda in su diònicu una borta a sa cida, e capassu chi eis a agatai cosa noa. E ancora: NO APU A FAI NI A ARRICIRI MAI POLÈMICAS LINGUÌSTICAS ASUBA DE IS STANDARDS DE SU SARDU (e apu a scancellai calisisiat interbentu de cussa arratza): apu scritu comenti dda pensu in sa biografia (càstia is interbentus arremonaus in “Chini seu 2”) e NO BOLLU NAI mancu unu fueddu in prus. No est prus tempus de si-ndi bogai is ogus in chistionis diaici, dd’eus fatu tropu a longu in su passau, E NO NDI TENGU PRUS GANA.

Tocai, po sa presentada gei si-ddu fait aici… Bona ligidura e, chi teneis cosa de nai, narai (mancai in italianu, chi no scieis scriri in sardu)! E chi teneis cosa de pregontai, pregontai! Apu a circai de s’arrespundi a lestru.

Su logu est abertu!