Mexina, polìtica, literadura e àteru… in lìngua sarda

Scideus totus beni meda ca chini si pigat strobbu e si movit po fai càncua cosa po su chi pensat siat profetosu po su beni pùbricu, est a fitianu atacau de is fengiosus chi pratigant su sport, abitau meda, de no fai nudda e fueddai mali de is àterus. Custa est una de is malesas de s’òmini chi a dolumannu mi parit chi in Sardìnnia siat prus presenti che in àterus logus.

Comentechisiat apu agatau duas fràsias chi nosi donant inditus po arrennesci a barigai custus barrancus e a bivi mellus, a sa saludi de is fengiosus. A s’insinniamentu de su fundadori de su buddhismu est aciunta sa pensada de unu scridori modernu de aforismas chi si narat ca est de is fortis a sciri “castiai e passai”, comenti naràt su grandu poeta.

Chi sigheus a pensai a dònnia borta
chi is àterus s’ant traìxïu, delùdiu,
imbovau o fatu arrennegai,
su coru nostu at a abarrai
sèmpiri prenu de tìrria.
Imparaus a lassai a perdi e a essi prexaus.

Gautama Buddha, mòngiu e filòsofu

A bortas tocat a lassai a perdi
e, credei-mì,
nci bolit prus coràgiu.

Andrea Lenti

de Agenda Lusofarmaco 2023

Becesa

Oi chi seu aprontendi-mì po andai a afestai a babbu chi, biadu a issu, at fatu 95 annus e tenit bisura tambeni de no s’essi fadiau de bivi, apu agatau custu dìciu de su grandu scientziau e grand’òmini chi no s’at donau ainas matemàticas o fìsicas scéti, ma unas cantu prellas de sabiesa puru.

Aici totus!

Unu est bèciu
scéti candu
is surrùngius chi tenit
funt prus de is bisus
chi dd’abarrant.

Albert Einstein, scientziau

de Agenda Lusofarmaco 2023

Custu dìciu de oi m’est pràxïu ca tenit su sètiu de unu calembour, e ponit sa duda chi siat prus de importu su crei o su fai (creu in su chi fatzu o fatzu su chi nci creu?). Deu dd’apu unu pagu murigau e dd’apu postu a manera simètrica ca mi pariat chi in sardu sonessit mellus aici. No lompit luegus luegus, tocat a nci pensai cuncentrendi-sì pagu pagu.

E a s’acabbu nosi donat un’amonestu po si cumbinci a fai su chi si parit bonu e giustu: ca crei in su chi si fait bessit prus discansosu puru e arriscat de giustificai cosas de pagu importu.

A bortas est meda prus traballosu a ponni in pràtiga su chi minescit diaderus de essi fatu.

Est bellu meda
a nci crei
in su chi fais.
Ma mellus tambeni
su chi nci creis
est a ddu fai.

Anònimu

de Agenda Lusofarmaco 2023

In totu custu tempus eus biu medas progetus e bideas asuba de sa lìngua sarda.
Mai nemus, perou, s’est bisau de fai unu Atlanti Linguìsticu Digitali.
Unu traballu ùnicu e annoadori, capassu de pinnicai totu is variantis formalis e fonèticas de su Campidanesu e de su Logudoresu/Nugoresu.
Su 7 de gennàrgiu lassai-si-ddu lìberu! A inghitzai de is 10, in su Lazaretu de Casteddu, si bieus po bosi contai totu is particularis de su progetu LemONS: una bidea pensada e sestada po amparai sa lìngua sarda.
Labai de no amancai!

Po nexi de totu su chi tèngiu de fai (cun su traballu de dotori, e cun s’atividadi fitiana in s’Acadèmia de su Sardu) funt casi duus annus chi no pòngiu nudda in custu diònicu (su fueddu chi mi seu imbentau po diàriu eletrònicu). Imoi apu pensau, cun s’annu nou chi est intrendi, ca mi-ndi bollu torrai a pigai su strobbu de nci ponni càncua cosa fatu-fatu, mancai siat una frasixedda scéti (e po oi nd’apu scioberau una chi funtzionat de esempru etotu).

In prus bollu imperai puru custu mèdiu po arregordai su chi seus fadendi in Acadèmia, ca in s’ùrtimu simana de tempus nd’eus stantargiau progetus de vàllia, chi minescint de essi pregonaus e connotus (e unu ddu presentaus sàbudu chi benit su 7 de gennàrgiu, si-ddu pòngiu in d-un’àtera postada mancai cras). Duncas po oi pòngiu un’amonestu chi fatzu po primu cosa a mei etotu, ma creu chi potzat balli po totus.

Norabonas mannas a totus po unu 2023 de paxi, sulenu e prenu de totu su chi disigiais.

Su chi ti ses acostumau a fai
in s’annu bèciu
t’at a donai is pròpius arresurtaus
in s’annu nou puru.
Muda càncua cosa
o no at a mudai nudda.

Anònimu

de Agenda Lusofarmaco 2023

Labai, chi su 26 de martzu no fessit stètiu su Dantedii no ia a essi torrau a postai in FB su primu cantu de s’inferru chi ia postu innoi etotu prus de ses annus a oi. E chi unus cantu amigus (ma prus de totus Pàulu Zedda, Giuanni Spano e Efis Cuccu, impari a àterus chi m’ant fatu grandus norabonas) no m’essint intzullau a dda sighiri, no sciu chi m’ia a essi detzìdiu a ddu fai.

E aici, mancai un’arrogheddu a sa dii, nci seu arrennèscïu a acabbai su segundu cantu puru. Si·ddu nau innantis, est prus pagu de interessu de su primu ma, chi boleis, gustai·si·ddu aicetotu.

Consillus po ddu ligi: is tertzinas a manu manca funt sa tradusidura in sardu, cussas crocadas a manu dereta funt is originalis; po arraxonis de mètrica apu impreau elisionis (‘e po de, ‘olendi po bolendi) e truncamentus (e’ po est candu sighia de vocali, s’infiniu beti’ po betiri); sa vocali paragògica a acabbu de versu no si depit intendi (unas cantu bortas sceti m’est serbia po sa mètrica e dd’apu scrita acapiada a puntixeddu: fut·i, iat·a, ògus·u, stòddint·i).

Dante Alighieri

Inferru – Cantu II

Sa dii si·ndi fuiat, e s’àiri scura
bogàt de asuba ‘e is bèstias de sa terra
su biaxi ‘e su fadiori; e deu sa cura

a solu mi pigà de cussa gherra
chi prena de caminu e de piedadi
sa menti mi permitat chi ‘osi sterra.

O Musas, donai·mì genialidadi;
o menti chi as siddau su chi apu biu
amosta·mì sa tua nobilidadi.

Deu duncas a sa ghia: “Poeta miu,
càstia si poderosa est sa virtudi,
innantis chi a mi movi sia atriviu.

Tui naras ca su babbu ‘e Sìlviu fut·i
andau in s’arrènniu eternu ma carnali,
bivendi ancora e prenu de saludi.

Ma chi Deus inimigu ‘e dònnia mali
dd’iat carinniau pensendi a grandu efetu
chi ndi depiat bessiri, e chini e cali,

no parit essi indìnniu a òmini schetu:
ca de s’Impèriu ‘e Roma benideru
a babbu in celu elìgïu dd’iat perfetu.

E a Roma, ‘olendi nai su sacru beru,
giai dd’iat·a stabilèssia logu santu
de Pedru po si setzi s’erederu.

Po cust’andada chi ddi donas bantu
intendi tandu iat pòtziu de sa glòria
s’annùntziu e de su paba agoa su mantu.

E andau ddu’est Pàuli, Testu de vitòria,
po ndi beti’ cunfortu a cussa fidi
chi de su sarvamentu e’ intzìmia e stòria.

Ma chi andi deu chin’est a ddu detzidi?
De Enea e de santu Pàuli no seu dìnniu:
ni deu ni Deus creu potzant cundividi.

Ma si a s’idea de benni sia benìnniu
mi timu chi siat maca s’aconcada:
tui sàbiu chi deu faddi bii su sìnniu.”

E che a fulanu lassat sa pensada
e pensus nous ddi mudant sa carrera
e stòddint·i s’idea de s’inghitzada

aici a mei in cussa scuria costera
sa gana fut spaciada de s’imprèndia
chi de cumintzu stètia fut trassera.

“Si deu s’allega tua dd’apu cumprèndia”,
mi torrat s’umbra de òmini galanu,
“s’ànima tua de vilesa est ofèndia

chi meda strobat s’òmini a fitianu,
de s’onorai ndi·ddi pigat s’arrolu
che bèstia assumbrada apubat invanu.

Imoi po ti·ndi liai de cust’arriolu
seu bènniu a ti nai fueddus intèndius
innantis chi m’as fatu benni dolu.

Deu fia in su logu ‘e is chi funt·i suspèndius,
berbus de fèmina bella e biada
pediant a mimi chi fessint atèndius.

Luxiant is ogus prus che stedda amada;
e allega essiat de buca sua galana
cun boxi durci ‘e àngiulu e amodada:

‘O ànima garbosa mantovana,
de chi sa fama tua durat ancora
e ancora at a durai longa simana:

s’amigu miu, de sorti traitora,
in sa costera arètica est arrèscïu
aici chi e’ storrau de pagu in s’ora;

e timu chi agiumai ddi siat incrèscïu
chi deu po dd’agiudai sia mòvia tradu
po su chi in celu sciu chi dd’est merèscïu.

Bai duncas e boga·ddu de s’infadu
narendi su chi serbit a campai
aici m’as a fai s’ànimu biadu.

Beatrici est custa chi ti fait andai;
bèngiu de logu anca torrai disìgiu;
stima mi movit e mi fait fueddai.

Torrada ananti a Deus, de su trastìgiu
chi nci as a ponni a giai t’apu alabantza’.
Dd’apu arrespustu a su chi m’iat esìgïu:

‘Fèmina nida, po tui feti avantzat
sa spètzia umana aforas de su celu
anca luxit sa luna in bixinantza;

a su cumandu tuu ddoi pòngiu zelu
ca tradu iat essi giai a t’essi obediu;
de asuba ‘e su chi bolis lia su velu.

Poit’est chi a custu logu aici afrigiu
de nci calai asuta no t’incurat
benendi de logu mannu e abramiu?’

‘Giai chi po sciri ponis tanti cura’,
m’at nau, ‘a lestru t’apu a torrai sceda
poita a benni a innoi no nci at paura.

Sa cosa feti fait a timi meda
chi tenit su poderi de fai dannu;
po s’atra chi no spramat seu maseda.

Tali m’at fata Deus, chi deu osannu,
ca sa misèria bosta no mi tangit,
ni frama mai ni pampa ‘e fogu mannu.

Ddu’at fèmina garbosa chi imoi prangit
custu barrancu chi ti mandu a sciolli,
tanti chi in celu su giudìtziu infrangit.

Aund’est Luxia est andada po si dolli:
-Ddu biis ca su fideli tuu abisòngiat,
m’arrecumandu de agiudai ddu bolli-.

Luxia, chi a òmini malu no si liòngiat,
s’est mòvia e anca fui sètzia s’e’ acostada,
Rachela acanta a mimi est testimòngia.

M’at nau: -Beatrici, de Deus alabada,
no agiudas su chi t’at aici stimau
de ndi bessiri de bàscia trumada?

no t’at prangendi su coru segau?
no ddu biis ca gherrendi est cun sa morti,
ca nci·ddu tragat s’arriu ‘e su pecau?-

Mai genti est stètia lesta a circai sorti
o a nci stesiai unu dannu prus che deu
chi apusti intèndiu cust’allega forti

de su scannu biadu lòmpia seu,
e fiantza asuba ‘e su chistionu onestu
chi t’at famau de depi ponni creu.’

M’at fatu totu custu manifestu
cun ògus·u de làgrimas luxentis;
est custu chi m’at fatu benni a lestu;

po issa innoi seu bènniu de arrepenti;
ti·nd’apu liau sa bèstia chi truessàt·a
sa bia po artziai a su monti fatzilmenti.

E tandu it’est? poit’est s’arredutada?
po coru vili no nc’est su poita;
t’amancat su coràgiu ‘e s’aconcada?

fèminas ndi tenis tres beneditas
chi tui coidant in corti de celu,
no abastat chi deu beni ti promita?”

Che frorixeddus in noti de gelu
totu serraus, candu a soli luxenti
luegus si strantaxant in su stelu,

aici deu de virtudi morenti
m’est bènniu totinduna coru bonu
chi apu cumintzau totu balenti:

“Ita piedosa a mi fai tali donu!
e tui garbosu chi dd’as obedèssiu
a cussu berideru suu arraxonu!

Tui m’as su coru aici invigorèssiu
cun fueddus chi mi faint intendi adatu
e antiga boluntadi apu agradèssiu.

Bai duncas ca boleus su pròpiu imbatu:
tui ghia, tui sennori, tui maistu.”
Aici ia nau; s’est mòviu e deu infatu

intrau seu in su caminu aresti e tristu.
Lo giorno se n’andava, e l’aere bruno
toglieva li animai che sono in terra 
da le fatiche loro; e io sol uno


m’apparecchiava a sostener la guerra 
sì del cammino e sì de la pietate, 
che ritrarrà la mente che non erra.

O muse, o alto ingegno, or m’aiutate; 
o mente che scrivesti ciò ch’io vidi, 
qui si parrà la tua nobilitate.

Io cominciai: «Poeta che mi guidi, 
guarda la mia virtù s’ell’è possente, 
prima ch’a l’alto passo tu mi fidi.

Tu dici che di Silvio il parente, 
corruttibile ancora, ad immortale 
secolo andò, e fu sensibilmente.


Però, se l’avversario d’ogne male 
cortese i fu, pensando l’alto effetto 
ch’uscir dovea di lui e ’l chi e ’l quale,

non pare indegno ad omo d’intelletto; 
ch’e’ fu de l’alma Roma e di suo impero 
ne l’empireo ciel per padre eletto:

la quale e ’l quale, a voler dir lo vero, 
fu stabilita per lo loco santo 
u’ siede il successor del maggior Piero.

Per quest’andata onde li dai tu vanto, 
intese cose che furon cagione 
di sua vittoria e del papale ammanto.

Andovvi poi lo Vas d’elezione, 
per recarne conforto a quella fede 
ch’è principio a la via di salvazione.

Ma io perché venirvi? o chi ’l concede? 
Io non Enea, io non Paulo sono: 
me degno a ciò né io né altri ’l crede.

Per che, se del venire io m’abbandono, 
temo che la venuta non sia folle. 
Se’ savio; intendi me’ ch’i’ non ragiono».

E qual è quei che disvuol ciò che volle 
e per novi pensier cangia proposta, 
sì che dal cominciar tutto si tolle,

tal mi fec’io ’n quella oscura costa, 
perché, pensando, consumai la ’mpresa 
che fu nel cominciar cotanto tosta.

«S’i’ ho ben la parola tua intesa», 
rispuose del magnanimo quell’ombra; 
«l’anima tua è da viltade offesa;

la qual molte fiate l’omo ingombra 
sì che d’onrata impresa lo rivolve, 
come falso veder bestia quand’ombra.

Da questa tema acciò che tu ti solve, 
dirotti perch’io venni e quel ch’io ’ntesi 
nel primo punto che di te mi dolve.

Io era tra color che son sospesi, 
e donna mi chiamò beata e bella, 
tal che di comandare io la richiesi.

Lucevan li occhi suoi più che la stella; 
e cominciommi a dir soave e piana, 
con angelica voce, in sua favella:

“O anima cortese mantoana, 
di cui la fama ancor nel mondo dura, 
e durerà quanto ’l mondo lontana,

l’amico mio, e non de la ventura, 
ne la diserta piaggia è impedito 
sì nel cammin, che volt’è per paura;

e temo che non sia già sì smarrito, 
ch’io mi sia tardi al soccorso levata, 
per quel ch’i’ ho di lui nel cielo udito.

Or movi, e con la tua parola ornata 
e con ciò c’ha mestieri al suo campare 
l’aiuta, sì ch’i’ ne sia consolata.

I’ son Beatrice che ti faccio andare; 
vegno del loco ove tornar disio; 
amor mi mosse, che mi fa parlare.

Quando sarò dinanzi al segnor mio, 
di te mi loderò sovente a lui”. 
Tacette allora, e poi comincia’ io:

“O donna di virtù, sola per cui 
l’umana spezie eccede ogne contento 
di quel ciel c’ha minor li cerchi sui,

tanto m’aggrada il tuo comandamento, 
che l’ubidir, se già fosse, m’è tardi;               
più non t’è uo’ ch’aprirmi il tuo talento.

Ma dimmi la cagion che non ti guardi 
de lo scender qua giuso in questo centro 
de l’ampio loco ove tornar tu ardi”.

“Da che tu vuo’ saver cotanto a dentro, 
dirotti brievemente”, mi rispuose, 
“perch’io non temo di venir qua entro.

Temer si dee di sole quelle cose 
c’hanno potenza di fare altrui male; 
de l’altre no, ché non son paurose.

I’ son fatta da Dio, sua mercé, tale, 
che la vostra miseria non mi tange, 
né fiamma d’esto incendio non m’assale.

Donna è gentil nel ciel che si compiange 
di questo ’mpedimento ov’io ti mando, 
sì che duro giudicio là sù frange.

Questa chiese Lucia in suo dimando 
e disse: – Or ha bisogno il tuo fedele 
di te, e io a te lo raccomando -.

Lucia, nimica di ciascun crudele, 
si mosse, e venne al loco dov’i’ era, 
che mi sedea con l’antica Rachele.

Disse: – Beatrice, loda di Dio vera, 
ché‚ non soccorri quei che t’amò tanto, 
ch’uscì per te de la volgare schiera?

non odi tu la pieta del suo pianto? 
non vedi tu la morte che ’l combatte 
su la fiumana ove ’l mar non ha vanto? –

Al mondo non fur mai persone ratte 
a far lor pro o a fuggir lor danno, 
com’io, dopo cotai parole fatte,

venni qua giù del mio beato scanno, 
fidandomi del tuo parlare onesto, 
ch’onora te e quei ch’udito l’hanno”.

Poscia che m’ebbe ragionato questo, 
li occhi lucenti lagrimando volse; 
per che mi fece del venir più presto;

e venni a te così com’ella volse; 
d’inanzi a quella fiera ti levai 
che del bel monte il corto andar ti tolse.

Dunque: che è? perché, perché restai? 
perché tanta viltà nel core allette? 
perché ardire e franchezza non hai?

poscia che tai tre donne benedette 
curan di te ne la corte del cielo, 
e ’l mio parlar tanto ben ti promette?».

Quali fioretti dal notturno gelo 
chinati e chiusi, poi che ’l sol li ’mbianca 
si drizzan tutti aperti in loro stelo,

tal mi fec’io di mia virtude stanca, 
e tanto buono ardire al cor mi corse, 
ch’i’ cominciai come persona franca:

«Oh pietosa colei che mi soccorse! 
e te cortese ch’ubidisti tosto 
a le vere parole che ti porse!

Tu m’hai con disiderio il cor disposto 
sì al venir con le parole tue, 
ch’i’ son tornato nel primo proposto.


Or va, ch’un sol volere è d’ambedue: 
tu duca, tu segnore, e tu maestro». 
Così li dissi; e poi che mosso fue,

intrai per lo cammino alto e silvestro.

Su 2 de martzu, cumbidau de s’Unitre de Mòguru, apu tentu una cunferèntzia apitzus de s’impèllida de su stili de vida asuba de is maladias cardiovascularis. A s’inghitzu, comenti a norma, ia apariciau is diapositivas in italianu (e aici agoa ddas apu presentadas) ma chistionendi-ndi cun is amigus ativistas de su sardu ndi fiat bessia a pillu sa proposta “ma poita no si-dda fais in sardu?”

Duncas lòmpiu a sa sala de sa seu de s’Unitre, sciendi chi giai totus is assentaus a s’assòtziu fueddànt in sardu e totus fiant bonus assumancu a ddu cumprendi, apu pediu su permissu a su presidenti Brunu Pia de fai sa cunferèntzia in sardu. Cun d-unu pagu de spantu de parti mia, issu s’est amostau prexau meda e m’at cumbidau de dda fai aicetotu.

Est andada beni meda, nemus s’est chesciau de no arrennesci a cumprendi su chi fia nendi, mancai forsis calincunu at pòtziu tenni unu pagu de dificultadi a sighiri is diapositivas in italianu in s’interis chi deu ddis chistionà in sardu. Comentechisiat totus funt abarraus prexaus.

Apustis m’est benia s’idea de tradusi is diapositivas in sardu, e aici apu fatu.
Innoi fait a si castiai totu sa presentada de PowerPoint.

De cussas diapositivas agoa nd’apu bogau finsas un’artìculu chi fut bessiu in duas puntadas in su diònicu chi ddi narànt BiDeAs e chi iaus cuncordau cun d-una bella truma de amigus interessaus a su sardu. A dolumannu su server de cussu diònicu s’est scallau in d-unu fogadoni e su diònicu no s’agatat prus.

Comentechisiat chi s’interessat a tenni calincunu consillu po comenti bivi mellus e de prus, castiai-sì sa presentada ca s’at a bessiri utilosa po sa saludi.

Ancora biu!

A dolu mannu mi-nd’acatu ca seu un’annu e mesu chena de scriri in custu diònicu, e mi dispraxit. Ma is chistionis de su traballu e de famìllia in is ùrtimus tempus m’ant tentu meda prus strobau che innantis, e est andada aici.

In prus po is chistionis de sa lìngua sarda mi seu donau meda de prus a su traballu asuba de sa standardisadura, impari a unas cantu àteras personis boluntadosas; sa tenta fut de biri chi faiat a amellorai sa grafia ùnica, acostendi-dda a una forma prus mesana de sa LSC e chi faessit a dda ligi assumancu in duas maneras de fundòriu chi torressint a is duas cambas mannas stòricas e literàrias de su sardu scritu.

De totu custu traballu, de chi su stùdiu fiat inghitzau medas annus a oi, fait a ndi biri s’arresurtau in custu giassu chi cumbidu is interessaus a castiai.

Is postadas de esempru de literadura tradùsia chi s’agatant ingunis est totu cosa fata de mei, po circai de lompi a una manera de scriri (castiai puru in FB GSP, grafia sarda polifonètica) chi potzat andai beni po totu is sardus e pruschetotu chi potzat essi lìgia a manera diferenti puru, cunforma a is dialetus de is ligidoris.

Àtera cosa chi in is ùrtimus tempus mi-nci seu postu a fai est unu diònicu nou, fatu cun meda àtera genti de vàllia, chi bolit scriri de dònnia argumentu de sa vida e de sa sotziedadi nosta, ma sceti in sardu. Funt is BiDeAs po su sardu de oi e de cras. Nci scriu deu puru e in is postadas chi benint s’apu a ponni is fainas mias.

Maladitu INR su de 2 !

Custu merii torru a chistionai de fibrilladura atriali e de mexinas anti-calladura de su sànguni in Seddori

UNIVERSITA’ DELLA TERZA ETA’
Generazioni a confronto-SANLURI

Il giorno 10 Dicembre 2015 –  alle ore 16,30

il Cardiologo Dott.  STEFANO  CHERCHI

presenterà una relazione sul tema

“LA FIBRILLAZIONE ATRIALE : NUOVI FARMACI PER LA PREVENZIONE DELL’ICTUS”
 

Presso aula del Co-Working, sita al primo piano del Polo Culturale, Parco degli Scolopi- Sanluri.

La partecipazione è aperta a tutti

 

Cras a is 3 de a merii (15.00) e, torrau a donai, a mesunotis mancu cuartu (23.45), sa tv Sardegna1 po su programa CUN SALUDE!, trasmitit s’interbista in sardu chi m’at fatu Antoni Nàtziu Garau asuba de un’argumentu de importu de cardiologia: s’infartu de su coru e sa preventzioni de is maladias cardiuvascularis.

Castiai-si-dda.