Mexina, polìtica, literadura e àteru… in lìngua sarda

Posts tagged ‘festa natzionali’

Bona Dii de sa Sardìnnia a totus!

Custu mangianu seu andau a su Palàtziu de s’Urrei anca sa Fondazione Sardinia at organisau un’atòbiu po sa Dii de sa Sardìnnia:

SAS CHIMBE PREGUNTAS DE SU 2013, A NOIS – LE CINQUE DOMANDE DEL 2013, A NOI STESSI

La Sardegna ha una classe dirigente e politica all’altezza della crisi che sta vivendo?

L’Italia serve alla Sardegna? In che misura il superamento della crisi passa da un deciso cambio dei rapporti istituzionali tra la Sardegna e lo Stato italiano?

Un “Partito della Sardegna”, slegato dalle grandi formazioni nazionali, può essere una risposta alla crisi istituzionale e alla mancanza di una adeguata rappresentanza sia nel parlamento romano che in quello europeo?

L’introduzione del bilinguismo può essere una risorsa per la Sardegna?

Quale proposta fare ai giovani sardi che hanno ripreso ad emigrare?

Sigomenti, apustis de is 5 arrelatas de is organisadoris, fiant prevìdius interbentus crutzus (finsas a cada 5 minutus) mi fui apariciau deu puru unu discurseddu, ma agoa poita ca ant inghitzau tardu, ca ddoi fut genti meda de vàllia (polìticus, giornalistas, sindacalistas, dirigidoris e oberadoris de assòtzius culturalis de importu) e ca deu seu bregungiosu, no mi seu atriviu a chistionai. Insandus su discurseddu si-ddu pongu innoi asuta, mancai pagu pagu allonghiau de comenti fut a primìtziu.

Ia a bolli fueddai in crutzu de una chistioni chi mi spèddiat meda, chi tenit e ita fai cun sa chistioni de is arrelatas istitutzionalis intra Sardìnnia e Itàlia, e chi comentechisiat no est scapiada in totu de sa chistioni de su bilinguismu puru. No parit berus chi custas cosas ddas ia scritas deu etotu in su mesi-de-argiolas de su 2005 in su giassu de Sotziu Limba Sarda apustis de un’atòbiu po sa lìngua sarda chi si fut fatu insaras in sa Domu de su Studianti. Funt passaus giai ot’annus e sa bella est ca no est mudau nudda de su stadu anca seus e de su chi s’iat a depi fai.

Insandus scriia ca si depiat “acotzai cun fortza una campànnia po s’arreforma de su statudu arregionali, chi pòngiat a su primu postu sa chistioni de sa soberania de s’Arregioni Sarda me is detziduras chi pigat, chi cuntratit cun su stadu italianu una forma de federadura bera, no un’autonomia frassa chi fintzas a oi no at portau a nudda”.

A cussus tempus no creia meda a sa possibilidadi de s’indipendèntzia ca mi pariat anacronìstica, oi forsis apu cambiau unu pagheddu idea (podit abarrai sèmpiri una tenta in d-una bisura benidora “a lungo termine”), ma pensu sèmpiri sa pròpiu cosa: ca, chi su pòpulu sardu ddu pedit cun fortza e pruschetotu cun grandu unidadi, unu statudu chi stabilessat sa soberania de sa Sardìnnia po is chistionis prus de importu de sa polìtica cosa sua finsas abarrendi in su sètiu de un’arregioni autònoma a statudu spetziali, su stadu italianu no ndi potzat fai de mancu de dd’aprovai, mancai “obtorto collo”. Duncas po mei sa bia sinnada iat a depi essi sa de persighiri unu statudu nou, forti, meda adelantau, chi stabilessat chi sa Sardìnnia est una natzioni cun stòria, cultura e lìngua sua e duncas tenit su deretu de imperai ainas de autoguvernu mannas meda, ma sèmpiri abarrendi in su giassu istituzionali de su chi si podit fai aìnturu de sa lei de su stadu italianu.

E comenti dd’iaus a depi fai insaras custu statudu nou? Cun d-un’Assemblea Costituenti comenti s’est nau e sustènniu bortas meda? A mei no mi parit una cosa intzertada. A parti ca, a su chi sciu, no est un’aina prevìdia de sa lei de dda podi fai, giai mi màginu un’eligidura a sufràgiu universali e a mollu proportzionali, chi iat a benni amarolla a ddu fai po podi arrapresentai totus (e figurai-sì su dinai chi nc’iat a bolli) e po tenni un’assemblea chi iat a abarrai annus e annus batallendi cun ideas diferentis e antzis a s’opostu s’una de s’àtera cun s’arriscu mannu de no ndi bogai càbudu perunu in bai-circa cantu tempus.

Intamis nc’est una manera prus crutza meda e chi si podit dispediri de una cosa chi teneus giai: est sa Carta de Logu noa, chi su comitau “Firma per la tua Sardegna” at presentau giai a oi ses annus, chi dormit prena de prùini in calincunu cadàsciu de su Senau anca dd’iat presentada s’on. Massidda in su 2008, fata de una truma de studiaus de stòria e de deretu costitutzionali. Unu statudu forti, adelantau meda, chi narat intra àteru:

Is  printzìpius ordinadoris. Il popolo sardo, il territorio, l’ambiente, la lingua, la cultura della Sardegna costituiscono la Nazione sarda. In quanto Nazione, la Sardegna esercita il proprio autogoverno costituendosi in Regione autonoma speciale, in armonia con la Costituzione repubblicana.
I poteri della Regione autonoma derivano dal popolo sardo.
Il Sardo, al pari dell’Italiano, è lingua ufficiale nel territorio della Regione autonoma. La storia, la cultura e la lingua sarda sono materie obbligatorie di insegnamento nelle scuole di ogni ordine e grado dell’Isola.
I rapporti fra la Regione autonoma e lo Stato centrale sono ispirati al principio della pari dignità istituzionale.

Is cumpetèntzias. La Regione autonoma ha esclusiva competenza e potestà legislativa nelle materie di proprio  interesse.
La Regione non ha competenza in materia di:
a) difesa militare del territorio dello Stato; b) moneta; c) amministrazione della giustizia; d) rapporti diplomatici con stati terzi.

Aministratzioni, finantza e seguresa. La Regione ha una propria finanza. La Regione definisce il regime delle sue entrate fiscali, istituendo tributi propri e adottando quelli statali vigenti, esigibili nel territorio regionale. Alla Regione spettano le entrate fiscali derivanti da attività svolte in Sardegna da imprese non aventi sede legale e fiscale nell’Isola. D’intesa fra Regione e Stato è definita la quota degli introiti fiscali percepiti nel territorio regionale da trasferire allo Stato.

Agoa funt inditadas àteras ainas po cumpensai is diseconomias chi nascint po nexi de s’insularidadi, est a nai is chistionis de sa zona franca, de sa continuidadi territoriali e tambeni arresursas de su Stadu a indennitzu de is serbidorias militaris. Finsas s’aministratzioni de s’òrdini pùbricu passat a s’Arregioni.

Po dda serrai, si pregontaus: ita si-nd’est fatu de custa cosa? Nudda! No sciu poita, forsis ca teniat s’impèllida de su centru-dereta, giai ca fut firmau comenti a Comitau de Garantis de Artizzu, Farigu, Ladu, La Spisa, Randazzo e Vargiu, e sa manca no dd’at pigau in cunsideru po cussu? Su fatu est ca sa majoria de is sardus de custa cosa no nd’ant scìpiu e no ndi sciint nudda! E no s’agatat prus mancu in s’arretza, ca su giassu est sparèssiu! E insaras iat a abastai chi su Consillu Arregionali (su Consillu, no sa giunta! est a nai totu is partidus) imbestessit de sa chistioni ofitzialmenti totu is entis de logu, Provìntzias e Comunus e cumbidessit totu is assòtzius polìticus e culturalis a fai in dònnia bidda atòbius e dibatas po chi custu documentu potzat essi connotu de totus e si podessint arregolli is firmas de is tzitadinus e si podessint fai is delìberas de afillamentu de is Comunus. Chi una proposta aici adelantada lompessit agoa a su Consillu Arregionali cun d-una grandu aprovadura populari, una delìbera de su Consillu etotu, mancai apustis dibatas e curregiduras, iat a bessiri aici forti (e mancai de sutaponni a un’arreferendum populari) chi dd’iat a benni a traballu a su Stadu a si podi atriviri a no dd’arriciri amarolla, ca iat a arriscai diaderus de scadenai un’arreatzioni indipendentista finsas in sa genti normali chi indipendentista no est.

E duncas po cungrui su discursu, a parri miu s’Arregioni Sarda tenit sa possibilidadi e is ainas po inghitzai un’àndala noa de soberania finsas abarrendi in su sètiu de sa Costitutzioni italiana; depit sceti sceberai de ddu bolli fai e circai po essi prus forti s’acotzu poderosu de su pòpulu: ca totus oramai ant cumprèndiu ca fait a stai mellus sceti sendi meris in domu nosta, e fait a essi no dipendentis de is chi si cumandant de foras, e mancai chena indipendèntzia statuali puru.

Fortza paris!

Ita iaus a depi afestai?

S’àtera dii, traballendi in s’ambulatòriu de Ìsili, mi lompit una lìtera de sa diretzioni de su CUP (Centro Unico di Prenotazione) anca ddoi at scritu: “A causa dell’istituzione della festa nazionale il prossimo 17 marzo, si invitano gli specialisti a voler indicare le date e gli orari in cui spostare i pazienti prenotati per tale data”. E sigomenti deu sa giòbia tengu assentaus 10 malàdius in Ìsili a mangianu e 8 in Orroli a merii, m’at a tocai a mi-ddus aciungi in coa a is àterus assentaus me is diis chi sighint, giai chi sa lista de abetu arribat finsas a duus mesis e no si podit pensai chi custus pòburus malàdius depant abetai àterus duus mesis po un’abisita assentada duus mesis a oi, sceti po depi afestai s’anniversàriu de s’unidadi italiana.
Custu bolit nai ca deu apu a depi traballai de prus po unas cantu cidas po scontai una dii de festa… ma ita ia a depi afestai cussa dii?

S’unidadi de una “natzioni” chi no est mai esìstia, si no in s’arretòrica de is trumbonis chi sciollòriant in custas diis in televisioni?

S’unidadi frassa de “unu pòpulu – una lìngua – una natzioni”?

Unu stadu chi tenit una costitutzioni chi medas àterus pòpulus iant a bolli, ma chi su pòpulu nostu biit dònnia dii apetigada e disimperada?

Unu stadu chi no at bòfiu mai arreconnosci ca aìnturu de sei suu ddoi funt àteras medas “natzionis”, custas eja sintzillas, cun lìnguas, culturas e stòrias suas?

Unu stadu chi at sèmpiri negau sa nosta de identidadi de pòpulu, liendi-si-ndi sa lìngua, sa cultura e sa stòria nosta?

Unu stadu chi s’at pediu is vidas nostas (e sighit a pediri imoi puru) po apoderai s’unidadi sua etotu, in gherras chi nosu no eus bòfiu e chi a nosu no ant lassau guadàngiu perunu?

Unu stadu chi si-ndi furat partis mannas de sa terra nosta po sa defensa sua, aferenendi-si-dda de brutori e de scadras arradiu-ativas chi si portant leucemias, càntzirus e strupius?

Unu stadu chi obrigat a is giòvunus nostus a si-ndi depi dispidiri de domu po ca no agatant traballu in terra nosta?

Una bandera chi s’at fatu crei chi pighendi-dda, cun lìngua, mollus culturalis e econòmicus e cantu si portàt avatu, iaus a essi lassau arestùmini, innioràntzia e poburesa, po si fai adelantaus, scìpius e arricus?

Unu mollu de guvernu polìticu (“familismo amorale”) chi mandat ainnantis parentis, amighixeddus e canis de strexu mancai siant cotzinas, impasa de giòvunus studiaus, capassus e abistus chi no tenint “santus in celu”, e chi in 150 annus est arrennèsciu a si fai sperdi unu connotu de onestadi e de ètica de su traballu?

Mi dispraxit, ma giòbia chi benit no m’intendu de afestai nudda etotu.
Mancai iaus a ai dèpiu pediri a su stadu de transiri sa dii de bagantza a su 28 de abrili, ma cussu no si-dd’iat a essi lassau fai, forsis timendi chi no si potzant benni ideas strambecas de indipendèntzia “natzionali”…