Mexina, polìtica, literadura e àteru… in lìngua sarda

Posts tagged ‘polìtica’

Sàbudu 28 in Sàrdara

Labai una cosa toga: lìburu e mùsica.

Baxei-ddoi chi si praxit!

Manifestu 28 cabudanni Sàrdara cuncertu

Bona Dii de sa Sardìnnia a totus!

Custu mangianu seu andau a su Palàtziu de s’Urrei anca sa Fondazione Sardinia at organisau un’atòbiu po sa Dii de sa Sardìnnia:

SAS CHIMBE PREGUNTAS DE SU 2013, A NOIS – LE CINQUE DOMANDE DEL 2013, A NOI STESSI

La Sardegna ha una classe dirigente e politica all’altezza della crisi che sta vivendo?

L’Italia serve alla Sardegna? In che misura il superamento della crisi passa da un deciso cambio dei rapporti istituzionali tra la Sardegna e lo Stato italiano?

Un “Partito della Sardegna”, slegato dalle grandi formazioni nazionali, può essere una risposta alla crisi istituzionale e alla mancanza di una adeguata rappresentanza sia nel parlamento romano che in quello europeo?

L’introduzione del bilinguismo può essere una risorsa per la Sardegna?

Quale proposta fare ai giovani sardi che hanno ripreso ad emigrare?

Sigomenti, apustis de is 5 arrelatas de is organisadoris, fiant prevìdius interbentus crutzus (finsas a cada 5 minutus) mi fui apariciau deu puru unu discurseddu, ma agoa poita ca ant inghitzau tardu, ca ddoi fut genti meda de vàllia (polìticus, giornalistas, sindacalistas, dirigidoris e oberadoris de assòtzius culturalis de importu) e ca deu seu bregungiosu, no mi seu atriviu a chistionai. Insandus su discurseddu si-ddu pongu innoi asuta, mancai pagu pagu allonghiau de comenti fut a primìtziu.

Ia a bolli fueddai in crutzu de una chistioni chi mi spèddiat meda, chi tenit e ita fai cun sa chistioni de is arrelatas istitutzionalis intra Sardìnnia e Itàlia, e chi comentechisiat no est scapiada in totu de sa chistioni de su bilinguismu puru. No parit berus chi custas cosas ddas ia scritas deu etotu in su mesi-de-argiolas de su 2005 in su giassu de Sotziu Limba Sarda apustis de un’atòbiu po sa lìngua sarda chi si fut fatu insaras in sa Domu de su Studianti. Funt passaus giai ot’annus e sa bella est ca no est mudau nudda de su stadu anca seus e de su chi s’iat a depi fai.

Insandus scriia ca si depiat “acotzai cun fortza una campànnia po s’arreforma de su statudu arregionali, chi pòngiat a su primu postu sa chistioni de sa soberania de s’Arregioni Sarda me is detziduras chi pigat, chi cuntratit cun su stadu italianu una forma de federadura bera, no un’autonomia frassa chi fintzas a oi no at portau a nudda”.

A cussus tempus no creia meda a sa possibilidadi de s’indipendèntzia ca mi pariat anacronìstica, oi forsis apu cambiau unu pagheddu idea (podit abarrai sèmpiri una tenta in d-una bisura benidora “a lungo termine”), ma pensu sèmpiri sa pròpiu cosa: ca, chi su pòpulu sardu ddu pedit cun fortza e pruschetotu cun grandu unidadi, unu statudu chi stabilessat sa soberania de sa Sardìnnia po is chistionis prus de importu de sa polìtica cosa sua finsas abarrendi in su sètiu de un’arregioni autònoma a statudu spetziali, su stadu italianu no ndi potzat fai de mancu de dd’aprovai, mancai “obtorto collo”. Duncas po mei sa bia sinnada iat a depi essi sa de persighiri unu statudu nou, forti, meda adelantau, chi stabilessat chi sa Sardìnnia est una natzioni cun stòria, cultura e lìngua sua e duncas tenit su deretu de imperai ainas de autoguvernu mannas meda, ma sèmpiri abarrendi in su giassu istituzionali de su chi si podit fai aìnturu de sa lei de su stadu italianu.

E comenti dd’iaus a depi fai insaras custu statudu nou? Cun d-un’Assemblea Costituenti comenti s’est nau e sustènniu bortas meda? A mei no mi parit una cosa intzertada. A parti ca, a su chi sciu, no est un’aina prevìdia de sa lei de dda podi fai, giai mi màginu un’eligidura a sufràgiu universali e a mollu proportzionali, chi iat a benni amarolla a ddu fai po podi arrapresentai totus (e figurai-sì su dinai chi nc’iat a bolli) e po tenni un’assemblea chi iat a abarrai annus e annus batallendi cun ideas diferentis e antzis a s’opostu s’una de s’àtera cun s’arriscu mannu de no ndi bogai càbudu perunu in bai-circa cantu tempus.

Intamis nc’est una manera prus crutza meda e chi si podit dispediri de una cosa chi teneus giai: est sa Carta de Logu noa, chi su comitau “Firma per la tua Sardegna” at presentau giai a oi ses annus, chi dormit prena de prùini in calincunu cadàsciu de su Senau anca dd’iat presentada s’on. Massidda in su 2008, fata de una truma de studiaus de stòria e de deretu costitutzionali. Unu statudu forti, adelantau meda, chi narat intra àteru:

Is  printzìpius ordinadoris. Il popolo sardo, il territorio, l’ambiente, la lingua, la cultura della Sardegna costituiscono la Nazione sarda. In quanto Nazione, la Sardegna esercita il proprio autogoverno costituendosi in Regione autonoma speciale, in armonia con la Costituzione repubblicana.
I poteri della Regione autonoma derivano dal popolo sardo.
Il Sardo, al pari dell’Italiano, è lingua ufficiale nel territorio della Regione autonoma. La storia, la cultura e la lingua sarda sono materie obbligatorie di insegnamento nelle scuole di ogni ordine e grado dell’Isola.
I rapporti fra la Regione autonoma e lo Stato centrale sono ispirati al principio della pari dignità istituzionale.

Is cumpetèntzias. La Regione autonoma ha esclusiva competenza e potestà legislativa nelle materie di proprio  interesse.
La Regione non ha competenza in materia di:
a) difesa militare del territorio dello Stato; b) moneta; c) amministrazione della giustizia; d) rapporti diplomatici con stati terzi.

Aministratzioni, finantza e seguresa. La Regione ha una propria finanza. La Regione definisce il regime delle sue entrate fiscali, istituendo tributi propri e adottando quelli statali vigenti, esigibili nel territorio regionale. Alla Regione spettano le entrate fiscali derivanti da attività svolte in Sardegna da imprese non aventi sede legale e fiscale nell’Isola. D’intesa fra Regione e Stato è definita la quota degli introiti fiscali percepiti nel territorio regionale da trasferire allo Stato.

Agoa funt inditadas àteras ainas po cumpensai is diseconomias chi nascint po nexi de s’insularidadi, est a nai is chistionis de sa zona franca, de sa continuidadi territoriali e tambeni arresursas de su Stadu a indennitzu de is serbidorias militaris. Finsas s’aministratzioni de s’òrdini pùbricu passat a s’Arregioni.

Po dda serrai, si pregontaus: ita si-nd’est fatu de custa cosa? Nudda! No sciu poita, forsis ca teniat s’impèllida de su centru-dereta, giai ca fut firmau comenti a Comitau de Garantis de Artizzu, Farigu, Ladu, La Spisa, Randazzo e Vargiu, e sa manca no dd’at pigau in cunsideru po cussu? Su fatu est ca sa majoria de is sardus de custa cosa no nd’ant scìpiu e no ndi sciint nudda! E no s’agatat prus mancu in s’arretza, ca su giassu est sparèssiu! E insaras iat a abastai chi su Consillu Arregionali (su Consillu, no sa giunta! est a nai totu is partidus) imbestessit de sa chistioni ofitzialmenti totu is entis de logu, Provìntzias e Comunus e cumbidessit totu is assòtzius polìticus e culturalis a fai in dònnia bidda atòbius e dibatas po chi custu documentu potzat essi connotu de totus e si podessint arregolli is firmas de is tzitadinus e si podessint fai is delìberas de afillamentu de is Comunus. Chi una proposta aici adelantada lompessit agoa a su Consillu Arregionali cun d-una grandu aprovadura populari, una delìbera de su Consillu etotu, mancai apustis dibatas e curregiduras, iat a bessiri aici forti (e mancai de sutaponni a un’arreferendum populari) chi dd’iat a benni a traballu a su Stadu a si podi atriviri a no dd’arriciri amarolla, ca iat a arriscai diaderus de scadenai un’arreatzioni indipendentista finsas in sa genti normali chi indipendentista no est.

E duncas po cungrui su discursu, a parri miu s’Arregioni Sarda tenit sa possibilidadi e is ainas po inghitzai un’àndala noa de soberania finsas abarrendi in su sètiu de sa Costitutzioni italiana; depit sceti sceberai de ddu bolli fai e circai po essi prus forti s’acotzu poderosu de su pòpulu: ca totus oramai ant cumprèndiu ca fait a stai mellus sceti sendi meris in domu nosta, e fait a essi no dipendentis de is chi si cumandant de foras, e mancai chena indipendèntzia statuali puru.

Fortza paris!

Po una lìngua normali

Un’àtera faina de su comunu de Sàrdara chi, gràtzias a su traballu de su consilleri delegau po sa lìngua sarda Giampàulu Pisu (chi mi-dd’at mandada), at tradùsiu in sardu sa delìbera chi is consilleris ant aprovau a totòmini asuba de sa chistioni de sa zona franca.

Mancai segundu mei nc’iat a bolli una circa lessicali prus funduda dependi intrai in d-unu linguatzu tènnicu (siat in su campu giurìdicu siat in su campu spetzìficu de sa matèria de deliberai), custu est un’esempru chi podit andai beni po inghitzai, de comenti sa lìngua nosta iat a podi essi imperada po dònnia faina de sa vida, finsas in su sètiu de s’ofitzialidadi.

Speru chi àterus entis de logu puru bollant sighiri sa bia chi s’amostat su comunu de Sàrdara.

Pregontai su sardu a scola po is pipius

Calincuna cosa inghitzat a si movi po assegurai s’imparu de su sardu me is scolas. In custu diònicu de s’amigu Càralu Mulas est arresuminada totu sa chistioni.

In s’interis su Comunu de Sàrdara at mandau una lìtera a s’Assessori de sa Regioni cun d-un’alliòngiu, un’àtera a is famìllias po arregordai ca podint fai su sceberu e at apariciau su mollu po fai sa pregonta a sa scola.

Meda prexau de agiudai deu puru a fai spraxi sa chistioni, si pongu me is acàpius sinnaus is documentus de su Comunu, chi m’at mandau, mancu a ddu nai, s’amigu Pàulu Pisu, consilleri comunali delegau a sa lìngua sarda.

Ligei-si-ddus e donai bosàterus puru s’agiudu chi spetat po fai sciri sa cosa aingìriu su prus chi fait.

Carta Europea de is lìnguas de minoria

S’amigu Pàulu Pisu de Sàrdara est su chi m’intregat sèmpiri novas de importu. Custa borta est asuba de unu cumbènniu chi ant fatu in bidda sua.

In s’acàpiu de You Tube ddoi funt totu is interbentus filmaus. In prus innoi agatais sa sìntesi chi est bessia in su giornali de logu “Il Provinciale”

sintesi Sardara

SÀRDARA – RATÌFICA CARTA EUROPEA LÌNGUAS REGIONALIS E DE
MINORIA

Sa Sardìnnia at presentau a sa Camera una proposta de aderetzamentu de sa Carta de is lìnguas regionalis e de minoria, gràtzias a su traballu paris chi ant fatu is ons. Palomba e  Monai, is partidus Rossomori e IDV, su Comunu de Sàrdara, sa Confederatzioni Sindacali Sarda CSS, s’Acadèmia de su Sardu onlus.
Sa batalla no est acabada ca nci at meda ancora de fai, ma a essi fatu custu tretu totus impari – e paris! – seus de su parrimentu chi no siat pagu……

http://www.youtube.com/watch?v=wX4S_sm9nRU

Interrogatzioni a sa Regioni po su sardu a scola

Apu arriciu de s’amigu Pàulu Pisu de Sàrdara custa lìtera, sèmpiri po sa chistioni de s’imparu de su sardu me is scolas.
Si-nci-dda pongu innoi asuta:

Apustis de sa chistioni de sa ratìfica de sa Carta Europea de is Lìnguas Minoridàrias, calincuna cosa incumintzat a si torrai a movi in contu de lìngua sarda. Su Consillu Comunali de Sàrdara, cumenti est stètiu giai pubblicau in custu blog, at aprovau unu o.d.g. innoi si pregontat a sa RAS chi si fatzat balli cun s’Ufitziu Scolàsticu Regionali po fai arrespetai s’art. 4 de sa L 482/99, in sa parti innoi narat ca is mòdulus de pre-iscritzioni depint cuntenni sa pregonta “Volete che si insegni la lingua della minoranza/sardo ai vostri figli?”. Sa pròpiu delìbbera in custas diis funt adotendi-dda in comunus/provìntzias medas de s’ìsula, de cabu de giossu a cabu de susu. Tocat a aciungi puru ca est brègungia chi si depant strobbai totu custus consillus comunalis/sìndigus po una cosa chi depiat essi giai fata po lei. Su consilleri regionali Giuseppe Cuccu, de Sàrdara issu puru, at presentau custa “interrogatzioni” a s’assessori a sa Cultura pròpiu asuba de custa chistioni.

Speraus sceti chi sa Regioni, chi depit tenni sa regia po su chi spetat a sa polìtiga linguìstica, si fatzat arrespetai e pretendat su chi narat sa lei de su Stadu, in d-una scola chi, tocat a arregordai, mancai statali, s’agatat in domu nosta.

Speraus puru chi asuba de sa chistioni lìngua ddoi siat un’interessu chi tochit sa sensibbilidadi de totu is partidus, chi siat trasversali e chi in sa Regioni duncas si movant totus a una conca, chi siat ocasioni po uniri e no po partziri!

Eus a sighiri cumenti si spòddiat custa chistioni de importu mannu po su benidori de sa lìngua nosta e de is sardus, po biri puru chi eus a podi sighiri a si nai “populatzioni” o “pòpulu”.

Giampaolo (Pàulu) Pisu – delegau a sa Lìngua Sarda – Sàrdara

A si-nci morri po ideas?

Un’àtera bella letzioni de Faber, a fai s’arrivolutzioni cun sa vida de is àterus gei benit a discansu…

A SI-NCI MORRI PO IDEAS

(F. De Andrè – G. Brassens)

Po ideas a si-nci morri, s’idea est amainadora
giai giai mi-nci moremu chena ‘e m’essi mai benia
ca unu sciacu mannu de genti chi creiat
tzerriendi “bivat sa morti” mi-nci est calada asuba.

E m’iant giai cumbintu e su cantu miu tirriosu
is faddinas amitendi arriciat sa fedi insoru
ma m’iant nau etotu, a scusi e a sa cuada
po ideas si-nci moreus, ca giai, ma abellu abellu
ca giai, ma abellu abellu.

Giai chi nosu no seus de coru tropu moddi
andaus a s’atru mundu giai giai bagamundendi
ca andendi tropu a lestru, capassu de si morri
po ideas chi pusti-cras spaciadas giai si funt.

Ca no nci est cosa trista, prus lègia e marigosa
de lompi sceti agoa a cumprendi in puntu ‘e morti
ca un’atra idea fut giusta, un’atru movimentu
po ideas si-nci moreus, ca giai, ma abellu abellu
ma abellu abellu.

Apòstulus noeddus chi bolint su martùriu,
giai funt norant’annus, no acabat su sermoni.
Po ideas a si-nci morri, lassai chi si-ddu neri
ca bivint po cussu, no sciint a atru pensai.

E asuta ‘e ònnia bandera finas Matusalemi
in vida longa meda funt propassendi
deu creu ca candu funt a solus funt nendi
po ideas si-nci moreus, ca giai, ma abellu abellu
ca giai, ma abellu abellu.

Po chini agoa est circhendi prus bera beridadi
oferit dònnia crèsia tzimias originalis
su pòburu noeddu no podit sceberai
po ideas a si-nci morri est bellu ma po calis.

Su bèciu chi est portendi is froris in sa tumba
biendi-ddas benendi agoa de su stendardu
si fait “chi a lompi trigant at a essi cosa bona”
po ideas si-nci moreus, ca giai, ma abellu abellu
ca giai, ma abellu abellu.

E ‘osatrus spara-guetus, e ‘osatrus grandus santus
chi ‘oleis scuartarai, benibenius siais
perou po caridadi is atrus lassai bivi
giai chi francu sa vida no tenint àtera cosa
e in prus chi sa carrònnia est giai bastanti abilla
no tenit abisòngiu de ddi portai sa farci
aillargu su buginu in nòmini ‘e sa paxi
po ideas si-nci moreus, ca giai, ma abellu abellu
ma abellu abellu.

Sa lìngua nosta po sa vida de oi

Comenti apu giai scritu, sàbudu passau fui in Sìmaba po sa premiadura de su cuncursu literàriu de poesia dedicau a

Su Mustajoni

Si pongu innoi s’interbentu chi apu fatu, intitulau

SA LÌNGUA NOSTA PO SA VIDA DE OI, NO SCETI PO IS ARREGORDUS DE ARISERU

Chi ndi teneis gana, ligei-si-ddu

Saludi a totus, innantis de totu depu torrai gràtzias a sa presidenti de sa Pro Loco,  s’amiga Maria Luisa Marongiu chi m’at cumbidau a presentziai a custa bella manifestada, chi bolit arregordai un’aina chi podeus cunsiderai unu de is sìmbulus de sa cultura nosta de massajus, de su traballu in su sartu; massarìtzia chi est stètia, assumancu in custa zona, sa prus cosa de importu po sa vida e su sustentamentu de sa genti nosta.

E duncas seu prexau meda de essi innoi cun bosàterus a intendi arremonai de su mustajoni, chi a dolu mannu miu, mancai mi ponga a circai in sa memòria, no arrennèsciu a dd’arregordai, giai chi mancai nebodi de massaju ma perou fillu de professori, no tenia abitatzioni meda cun su sartu.

E pensendi a su chi podia nai oi, e ligendi is poesias in sardu chi ant partetzipau a su cuncursu, m’est bènnia a conca una cumparàntzia chi a primu oghiada iat a podi parri stramba ma chi, chi nci pensaus beni, tenit calincuna arraxoni de essi bera.

M’est partu de podi fai una cumparàntzia intra su mustajoni e su sardu, sa lìngua nosta oindii agiumai scarèscia, aina bècia chi no serbit prus a nudda, sceti a chistionai de mustajonis e de comenti fiant bellus (chi ddus boleus nai bellus!) is tempus passaus, candu ddoi fut sceti su traballu onestu, si faiat su chi si podiat cun is pagus mèdius chi si teniant, e sa genti e pruschetotu is giòvunus no teniant in manus e in conca totu is arrechìllius chi tenint oi (e televisionis, e telefoneddus, e computadoris, e giogus eletrònicus, e playstation e smartphone, e totu is tiàulus chi imbentat dònnia dii custu sistema tecnològicu e consumìsticu anca biveus).

Duncas a ita serbit oindii custa lìngua chi s’arregordat de su mustajoni e chi, a tenori de su mustajoni etotu, dd’ant fata bessiri antiga àteras ainas prus modernas e prus talladas po is tempus de oi? Difatis chi mi pongu a pregontai in custa sala a calincunu babu e mama giòvunus cun pipius piticus: “Chini de bosàterus chistionat in sardu cun is pipius, dònnia dii e de totu is cosas de sa vida de dònnia dii, e no sceti po ddus straullai o candu faint calincuna birbanteria?” E tambeni, su chi forsis est peus puru: “Chini de is ajajus e is ajajas chistionat ancora in sardu a is nebodeddus, candu giogant cun issus o ddus portant a passillai o ddus tenint candu is babus e is mamas funt a traballai?”

Creu chi s’arrespusta siat: giai nemus o forsis s’iant a podi contai cun is didus de una manu sceti. E custu ita bolit nai? Bolit nai ca candu is chi teneus prus de cincuant’annus eus a essi mortus totus, nemus, e torru a nai NEMUS, at a sciri chistionai prus in sardu e sa lìngua nosta at a essi spèrdia po sèmpiri. E labai ca no nci bolit meda meda, àterus corant’annus e s’arrori est cumpriu!

Poita nau ARRORI? Tanti, e ita at a essi s’arrori, una lìngua de mancu in su mundu, gei nd’abarrant àteras medas, tanti no nci teneus s’italianu e s’ingresu?

Calincunu prus studiau e prus intelligenti de mei una borta at nau: Unu pòpulu chi perdit sa lìngua perdit s’identidadi sua. E chi unu pòpulu perdit s’identidadi sua, bolit nai ca no esistit prus che a pòpulu, e si perdit in calincunu àteru pòpulu chi ndi-ddi at bogau sa lìngua-mama e ddi at impostu sa sua, de lìngua. Est su chi est sutzedendi oindii po su sardu aìnturu de su stadu italianu cun sa lìngua italiana. Intra de corant’annus no eus a essi prus sardus, poita ca eus a ai lassau po sèmpiri sa lìngua nosta e eus a essi italianus. Deu mi pregontu e si pregontu: seus segurus chi est custu su chi boleus? Boleus essi italianus sceti, amarolla? Si praxint aici tanti is esemprus chi su pòpulu italianu s’at donau e megat de si donai dii po dii, de ddus cunsiderai mellus e prus de sighiri de is chi connosceus de su pòpulu nostu?

Su pregontu est: nci boleus fuliai a mari, po s’intendi prus modernus, su chi po prus de 1000 annus s’at fatu essi su chi seus, unu pòpulu, cun sa stòria, sa lìngua e s’identidadi sua, e in d-unu fueddu sa CULTURA sua? Ca no si depeus scaresci ca est sa lìngua chi trasmitit sa manera de pensai e de fai, duncas sa cultura spirituali e materiali de unu pòpulu. Su pensai a s’arrolu de su mustajoni, a ddu maginai in mesu de su sartu po su chi depit fai, e su ddu fai aici comenti est fatu, funt totus fainas, spiritualis e materialis, chi funt acapiadas a strintu a sa manera de ddas pensai e de ddas tzerriai cun is nòminis insoru: bollu nai ca ‘su sartu’ po unu sardu no est sa pròpiu cosa de ‘la campagna’ po un’italianu, aici comenti ‘su castiadori’ no est sa pròpiu cosa de ‘il guardiano’, e ‘su mustajoni’ no est sa pròpiu cosa de ‘lo spaventapasseri’. Pensai sceti a su chi fait benni a conca su fueddu brabaxinu po su mustajoni, mamuthone. Pensai sceti a is Mamuthones de Mamojada, ddoi at unu mundu intreu apalas de custu fueddu, 1000 annus de stòria e de cultura populari, chi sceti su sardu chi chistionat in sardu podit cumprendi e apretziai.

E insaras, ita iaus a podi e depi fai po sarvai custa pòbura lìngua nosta, chi est morendi-sì? Dda iaus a depi imperai sèmpiri, po dònnia cosa, e no sceti me is domus de is bècius candu chistionant intra issus po arregordai is tempus passaus. Si-nci iaus a depi bogai de conca s’idea, chi si-nci ant fichiu a traitoria is italianus cun sa scola e is mèdius de comunicadura de massa, ca est sceti unu dialetu po genti nioranti, aresti e antiga, dda iaus a depi imperai cun is fillus giòvunus, cun is pipius, cun totus, in domu, in sa bia, a su mercau, in butega, in s’ofìtziu postali, in banca, in crèsia, me in scola, me is giornalis, in sa televisioni.

Tzertu ca po custus ùrtimus logus chi apu arremonau no abastat sa boluntadi de sa genti, iat a tocai a is istitutzionis sardas a interbenni a forti, cun imbestimentus mannus in dinai, po fai intrai in sa scola su sardu che a matèria pretzisa de studiai e che a lìngua po studiai de dònnia àtera matèria, po fai bessiri giornalis e televisionis TOTU IN SARDU, po fai a cumprendi a sa genti ca chini chistionat in sardu no est genti de sèrie B ma tenit sa pròpiu dinnidadi de chini chistionat in italianu. E custu finsas po arraxonis econòmicas, ca si-ndi depeus arregordai ca unu pòpulu chi arraxonat cun sa conca sua, cun sa lìngua sua, no si fait imponni mollus de strobeddu econòmicu chi benint de is stràngius e pruscheàteru faint is interessus econòmicus de is stràngius, s’imbrutant sa terra bella nosta, si-dda faint bendi a stracu baratu oru-oru de mari po fai arricai is ‘palatzinarus’ chi faint is domus, si-ndi sciorrocant totinduna is mèdius de produsi chi funt sa cultura nosta, si-ndi furant is prus logus bellus, ponendi-sì fàbricas chi andant faddias in dexi annus, serbitudis militaris chi si batint maladias malas che càntziru e strupius, arrafinerias chi s’imbrutant su mari e dònnia tanti si bocint is traballadoris nostus, cun sa trassa ca funt donendi-sì, bontadi insoru, su traballu.

Po serrai, bollu marcai a forti s’arrolu chi sa scola iat a podi tenni in custa tarea de torrai a bia una lìngua chi est giai giai morta. Intrai su sardu a scola iat a bolli nai a torrai a acapiai su liòngiu de sa trasmitidura intra is genias, ca iat a obrigai a is babus e is mamas a torrai a scoberri sa lìngua in domu mancai cun is traballeddus de is pipius, e iat a obrigai is pipius a torrai a pregontai a is ajajus, chi a dolu mannu abarrant oindii is ùnicus “spertus” de sardu, is chi ancora s’arregordant de fueddus antigus sintzillus chi giai nemus oindii arregordat prus e chi finsas chini chistionat ancora in sardu a fitianu scarescit arremprasendi-ddus cun fueddus italianus. Pensai a is nòminis de is mesis. Deu seu dotori e candu intendu a unu beciteddu de otanta-cincu annus nendi-mì, in sardu, ca s’ùrtima abisita dd’at fata in su mesi de ‘giugnu’, a mei mi benint is strioris: aici dannu at fatu s’italianu ca mancu de is nòminis de is mesis si-nd’arregordaus prus?

E duncas sa scola iat a essi puru su mèdiu po introdusi una cosa de importu mannu chi serbit amarolla po sarvai su sardu de essi spèrdiu: una standardisadura, una normalisadura de sa grafia de su sardu, assumancu po is duas cambas mannas de sa lìngua nosta, su logudoresu e su campidanesu, anca dònnia dialetu de is biddas de Sardìnnia s’iat a podi arreconnosci e ddas iant a podi imperai scriendi, po si podi cumprendi apari e po donai dinnidadi de lìngua ofitziali a su sardu nostu.

Finsas difatis in custas poesias de su mustajoni, po comenti funt scritas, cumparit sa mancàntzia de arrègulas connotas e imperadas de sa genti chi circat de scriri in sardu, una lìngua meda prus difìtzili a dda scriri de s’italianu, poita ca tenit fenòmenus fonèticus (est a nai de is sonus de sa lìngua) chi no fait a portai pari-pari in sa grafia. Grafia chi no s’ant mai imparau: e difatis agataus su pròpiu sonu (su de sa Z surda) scritu in tres maneras diferentis (Z, ZZ e TZ), finsas in sa pròpiu poesia de su pròpiu autori!; vocalis chi su sardu fueddau aciungit a s’acabu de fueddu, chi a bortas ddas scriint a bortas no (‘mannusu e pippiusu’), is consonantis P, T, C, G chi a bortas ddas scriint simpris e a bortas allobadas candu su sonu est sèmpiri su pròpiu; de is desinèntzias verbalis no ndi chistionaus ca nci iat a bolli una letzioni sceti po cussas; su sonu nasali de is dialetus campidanesus nostus chi apu biu tratau in tres maneras diferentis (chini ddu sartat in totu [e calincunu chi no connoscit beni sa lìngua iat a podi ligi mustajoi, crazoisi], chini ddu scriit N, chini ddu scriit N cun sa liniedda asuta); su fenòmenu de s’assimiladura de sa R ananti de T, chi a bortas scriint RT, a bortas TT e a bortas fintzas T sceti. Po dda fai curtza serbit a lestru chi su sardu siat imparau cun arrègulas impostas e arricias de totus.

Innoi podeis agatai un’esempru de “Is primus 1000 fueddus de su sardu” scritus segundu un’arrègula de grafia. Est su lìburu chi apu fatu pensendi a is pipius chi s’acostant a connosci sa lìngua nosta. Castiai-si-ddu e, chi boleis, comporai-ddu: iat a essi unu bellu arregalu po is pipius chi teneis in domu.

Deu apu acabau, gràtzias de s’atentzioni.

Pianu triennali po sa lìngua sarda

Sa Regioni Sarda at pubricau unu documentu po su chi at intentzioni de fai me is annus benidoris asuba de sa lìngua sarda.

S’ Acadèmia de su Sardu onlus,

Acadèmia de su Sardu onlus

de su pagu, pagheddu
dae su pagu si faghet su meda

assòtziu chi cun àterus apu contribuiu a fundai, e anca tengu s’incàrrigu de Cordinadori de su Boddeu Scientìficu, at pubricau custu documentu, chi bolit sutaliniai unus cantu puntus crìticus de custu pianu triennali.

Documentu de s’Acadèmia de su Sardu

NO a su nucleari

Su Comitau.Si.NoNucle at pubricau custas arraxonis po votai EJA. Seu diacòrdiu in totu

UNAS CANTU ARRAXONIS DE ESSI CONTRAS A SU NUCLEARI

SU 15 DE MAJU 2011 – VOTA E FAI VOTAI EJA

IN SU REFERENDUM CONTRAS A SU NUCLEARI IN SARDÌNNIA

UNAS CANTU ARRAXONIS DE ESSI CONTRAS

Costat de prus:
Chena contai cantu costat a stugiai is scadras arradiu-ativas po assumancu 300milla annus, su costu de su kwh nucleari podit propassai is 6 c€ contras a is 4.5 de s’eòlicu, is 5 de su solari e is 4.96 de su carboni.

Est un’energia de monopòliu:
S’uràniu est monopolisau de 4 sotziedadis (Areva, Urenco, Rosatom e Usec) chi ndi detzidint su prètziu chena nisciunu càstiu de àtiri. Su prètziu de s’uràniu est crèsciu giai dexi bortas de su 2001. Oi est giai a 50 $ sa liba, in s’interis chi in su 2001 fiat a unus 5 $ sa liba.

Su contributu energèticu nucleari est de pagu contu:
In su mundu ddoi funt 439 centralis nuclearis, e faint su 5% de s’energia chi produseus. Is lobbies bolint lompi a coberri su 20% de s’abisòngiu energèticu. Po fai custu bolit nai chi si iaus a depi ponni a fai, in su mundu, 3 centralis nuclearis, dònnia 30 diis, annu po annu, po 60 annus.

Sa trampa de s’uràniu chi no spàciat mai:
Est berus ca s’uràniu est presenti siat me is arrocas siat in s’àcua ma po nci-ddu bogai aforas serbit prus energia de cantu si-ndi fait in sa fissioni. S’uràniu giai bogau oindii no abastat e si suprit smontendi is testadas de is armas atòmicas dismìtias. De is centralis prus che s’energia serbit su plutòniu. Sa chistioni Iran at “spollau s’urrei”, s’armamentu nucleari e finsas su connotu passant po is centralis nuclearis, funt su bratzolu de is armas arrorosas chi serbint a dominai su mundu.

Is primus a pagai ant a essi is pipius:

Scientziaus pagaus e spertus de arregimi no podint cuai chi is pipius chi bivint acanta de is centralis nuclearis s’amalàdiant de leucemia 10 bortas de prus de is avedalis insoru chi bivint prus atesu.

SARDÌNNIA NUCLEARI ?

SA DETZIDURA TOCAT A IS SARDUS

Arresponsabilidadi intra genias:
Sa genia sarda chi s’agatat oindii no podit lassai chi àtiri detzidant de sa saludi de is genias benidoras.

A is sardus su nucleari no serbit:
In Sardìnnia produseus giai prus energia de sa chi serbit e no si podint obrigai a ndi produsi tambeni po dda bendi a stracu baratu a is àterus.

Arresursas alternativas:
Sa Sardìnnia est arrica de arresursas alternativas prus che àteru in su campu de is energias lìmpias annoaditzas.

Sa Sardìnnia est un’ìsula:
In peruna ìsula de su mundu, francu su Giaponi, ddoi funt centralis nuclearis. Sa Sardìnnia tenit un’amprària prus pitica de sa chi iant fatu sfollai apustis de s’arrori de Cernobyl.

Militarisadura:
Iat a tramudai totu sa Sardìnnia in d-una caserma po amparai sa centrali, chi iat a tenni acapiaus is movimentus de is sardus e de is turistas.

Àcua:
Iat a surbiri totu is arresursas ìdricas de sa Sardìnnia, 300 mc/seg., liendi-ddas a sa messarìtzia, a sa pastoria, a s’indùstria e a su turismu. In Frantza su 40% de totu s’àcua spaciada est imperada po sfridai is arreatoris.

PODEUS BINCI, SEUS UNU PÒPULU !

IS ARMAS INSORU

Ameletzu de disimpreu:
Ant a fai aspreai sa classi oberadora sarda e is pastoris po fai cumparri s’abertura de is cantieris nuclearis che manna de su celu.

Campànnia de cumbincimentu:
Ant a fai movi imprenta, TV, scientziaus pagaus, sotziòlogus, fìsicus catastrofistas po si cumbinci ca su nucleari est s’ùnicu sarvamentu.

Sacrifìtziu natzionali:
Ant a cumbidai a is sardus, chi tenint sa sorti de bivi in d-una terra no sìsmica, a su sacrifìtziu natzionali (italianu) e a arriciri siat sa centrali siat is scadras arradiu-ativas.

Is ghengas polìticas:
Ant a fai movi totu is talent-scout de sa polìtica e ddus ant a mandai domu po domu a impromiti e a ameletzai.

Su scòntriu polìticu farsu:
Ùrtima arresursa at a essi sa de partziri is sardus faendi-ddis crei chi siat unu scòntriu intra centru-dereta e centru-manca.

IS ARMAS NOSTAS

SU PÒPULU SARDU:
SA PRUS ARMA FORTI NOSTA SEUS NOSU ETOTU,
CHI IS SARDUS ANT A ESSI BONUS A ESSI PÒPULU
ANT A DETZIDI SU BENIDORI INSORU